Het voorspelde ‘worst case klimaatscenario’ lijkt daadwerkelijk waarheid te worden

Het betekent dat de zeespiegel tegen het einde van de eeuw met nog eens 17 centimeter gestegen kan zijn.

Op dit moment smelt het ijs op Groenland en Antarctica in razend tempo. “Het ijs smelt in beide regio’s nu zes keer sneller dan in de jaren negentig,” zegt onderzoeker Tom Slater tegen Scientias.nl. “Dat is een alarmerende toename.” Met behulp van simulaties en klimaatmodellen proberen wetenschappers in kaart te brengen wat de gevolgen hiervan voor de zeespiegel precies zullen zijn. En nu onthullen satellietwaarnemingen dat de smelt op Groenland en Antarctica zo hard gaat, dat beide regio’s zich aan het slechtst denkbare klimaatscenario conformeren.

Worst case klimaatscenario
Aan het begin van de jaren negentig begonnen wetenschappers met het systematisch monitoren van de ijskappen op Groenland en Antarctica. En sindsdien ging het hard. Tussen 1992 en 2017 hebben Groenland en Antarctica samen zo’n 6,4 biljoen ton ijs verloren en de zeespiegel met zo’n 17,8 millimeter doen stijgen. En als dit zo doorgaat, stevenen we af op de smelt en bijbehorende zeespiegelstijging die het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) in haar vijfde klimaatrapport uittekende als het slechtst denkbare scenario (zie kader). Het betekent dat de ijskappen naar verwachting de zeespiegel met nog eens 17 centimeter zullen laten stijgen.

Bijdrage aan zeespiegelstijging van Groenland en Antarctica. Afbeelding: IMBIE

Dat we nu op koers liggen voor het voorspelde ‘worst case klimaatscenario’ is best verontrustend. “Het is zeer zorgwekkend,” zegt Slater. “Omdat de ijskappen nu dit slechtst denkbare scenario volgen, moeten we nu een nieuw scenario gaan bedenken. Het onderschatten van de mate van zeespiegelstijging kan namelijk ernstige gevolgen hebben. Het kan betekenen dat onze kustverdediging bijvoorbeeld niet goed genoeg is, of dat we mogelijk niet op tijd nieuwe infrastructuur hebben gebouwd.”

Het International Panel on Climate Change (kortweg IPCC) komt regelmatig met klimaatrapporten waarin het de toekomst van ons klimaat en onze planeet schetst. Het laatste (en vijfde) klimaatrapport verscheen in 2014 en herbergt meerdere klimaatscenario’s. Sommige van die scenario’s zijn zeer optimistisch en gaan ervan uit dat we wereldwijd een zeer ambitieus klimaatbeleid omarmen en zo de CO2-uitstoot op korte termijn terug weten te dringen en de stijging van de CO2-concentratie in de atmosfeer en dus de opwarming van de aarde weten te beperken. Andere scenario’s zijn wat somberder en gaan uit van een situatie waarin er niet of nauwelijks actie wordt ondernomen om de uitstoot terug te dringen en waarbij de aarde verder blijft opwarmen, met alle gevolgen van dien.

Als de zeespiegel tegen het einde van de eeuw inderdaad met nog eens 17 centimeter is gestegen, heeft dat behoorlijk wat consequenties. “Een stijging van de zeespiegel vergroot het risico op overstromingen, verergert orkaanschade, laat kustgebieden eroderen en bedreigt het land waarop mensen leven,” somt Slater op. “Een zeespiegelstijging van nog eens 17 centimeter is genoeg om de frequentie van overstromingen door stormvloeden in Europa te verdubbelen. Het betekent dat miljoenen extra mensen te maken zullen krijgen met jaarlijkse kustoverstromingen.”

Alarmerend snel
De bevindingen uit de studie wijzen erop dat het ijs op Groenland en Antarctica wel erg snel is weggekwijnd. “Destijds, toen het eerste klimaatrapport van het IPCC in 1990 werd gepubliceerd, werden de ijskappen beschouwd als een meer passief element van het klimaatsysteem,” vertelt Slater. “Het zou nog zeker honderden jaren duren voordat ze op klimaatverandering zouden reageren. Maar in slechts drie decennia is ons begrip van de ijskappen volledig veranderd. We hebben nu gezien hoe snel ze reageren op klimaatverandering.”

Oorzaken van de smelt
Dat het ijs op Antarctica en Groenland momenteel zo hard smelt, heeft verschillende oorzaken. Zo is de smelt op Antarctica voornamelijk te herleiden naar de opwarming van de omringende oceaan. Deze tast de gletsjers die uitmonden in zee van onderaf aan, waardoor de op het water rustende delen van de gletsjers dunner worden. Doordat de massa van deze gletsjertongen afneemt, zijn ze ook minder goed in staat om tegenwicht te bieden aan het op het land gelegen deel van de gletsjer. Het resultaat is dat deze sneller gaat stromen en versneld ijs in zee dumpt. Op Groenland speelt ditzelfde proces ook en naar schatting is het verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de smelt die we hier zien. De andere helft is te wijten aan stijgende oppervlaktetemperaturen die het ijs juist van bovenaf aantasten.

Dat we hier nu een beter beeld van hebben is volgens Slater volledig te danken aan satellietwaarnemingen. Wetenschappers maken gebruik van verschillende missies, waaronder ESA’s missies ERS-1, ERS-2, Envisat en CryoSat, naast de Copernicus Sentinel-1 missie van de EU – om veranderingen in volume, de stroom en massa van ijskappen te volgen. “Satellieten zijn onze enige manier om de uitgestrekte en afgelegen gebieden regelmatig te kunnen monitoren,” zegt Slater. “Deze zijn essentieel voor het leveren van metingen die we kunnen gebruiken om ijskapmodellen te valideren. Ze vertellen ons namelijk niet alleen hoeveel ijs er verloren gaat, maar helpen ons ook om te identificeren en te begrijpen welke delen van Antarctica en Groenland ijs verliezen en door welke processen. Allebei zijn ze van cruciaal belang om ijskapmodellen te verbeteren.”

Actie
Ondanks het sombere toekomstbeeld benadrukt Slater dat het nog niet te laat is. “Er is nog tijd voor ons om in actie te komen,” zo stelt hij. “We hebben nog steeds de mogelijkheid om de uitstoot te beteugelen zodat de aarde niet verder dan 1,5 graden Celsius opwarmt zoals vastgesteld in het Klimaatakkoord van Parijs. Op die manier kunnen we de risico’s van de meest catastrofale gevolgen van klimaatverandering verkleinen. We moeten ook doorgaan met het plannen en bouwen van geschikte kustverdedigingen, aangezien we nu te maken hebben met meer zeespiegelstijging dan verwacht.”

Immense dam
Ook Nederlandse wetenschappers houden zich met die gedachte bezig. Begin van dit jaar onderzocht een oceanograaf van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee bijvoorbeeld of een ellenlange dam ons zou kunnen beschermen tegen de gevolgen van de verwachte toekomstige zeespiegelstijging. Het idee is om een dam te plaatsen van zo’n 475 kilometer tussen het noorden van Schotland en het westen van Noorwegen. Daarnaast komt er nog een dam van 160 kilometer lang tussen het westpuntje van Frankrijk en het zuidwesten van Engeland. Door deze dam worden meer dan 25 miljoen mensen beschermd tegen een steeds verder stijgende zeespiegel. Dit is natuurlijk een rigoureus besluit met enorme gevolgen en de vraag is of we dat wel zouden moeten willen. Maar misschien hebben we het wel helemaal niet voor het kiezen en is de bouw van zo’n dam onze enige optie. “De meest geschikte kustverdediging varieert van locatie tot locatie,” zegt ook Slater. “Bovendien is dit afhankelijk van lokale geografische en menselijke factoren. Het is aan de overheid om deze te plannen en ervoor te zorgen dat ze ons kunnen beschermen tegen de dreiging van een zeespiegelstijging.”

Al met al geven de bevindingen uit de studie ons een nauwkeurig beeld van de veranderingen die momenteel op Groenland en Antarctica optreden. En dat beeld is niet erg rooskleurig. De onderzoekers zijn van plan om de poolgebieden nauwgezet met behulp van toekomstige satellietmissies in de gaten te blijven houden. Denk bijvoorbeeld aan de volgende belangrijke Copernicus-kandidaatmissies CRISTAL, ROSE-L en CIMR. En dan zullen we nog beter te weten komen hoe onze toekomst eruit komt te zien.

Bronmateriaal

"Ice sheet melt on track with ‘worst-case climate scenario’" - ESA

Interview met Tom Slater

Afbeelding bovenaan dit artikel: I. Joughin

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd