Het ware gezicht van Sint Nicolaas

Sinterklaas, de grootste kindervriend van Nederland, kruipt ieder jaar op 5 december door de schoorsteen om cadeautjes in de schoenen van brave kinderen te stoppen. Maar wie was Sinterklaas eigenlijk? Heeft hij ooit écht bestaan? Ja, er zijn legendes over hem geschreven, maar er bestaan nog altijd veel onduidelijkheden. En waarom vieren we het Sinterklaasfeest?

Het is moeilijk om het leven van Sint Nicolaas (Nikolaos) te beschrijven, omdat de eerste beschrijving stamt uit de achtste of negende eeuw. Het is de vraag of de verhalen over Nikolaos kloppen, want hoe kan iemand uit het jaar 2400 een nauwkeurige beschrijving maken van uw leven?

Sinterklaas is afgeleid van Sint Nicolaas, de bisschop van Myra rond het jaar 300 na Christus. Myra ligt in het hedendaagse Turkije. Nicolaas van Myra werd geboren in een christelijk gezin. Zijn ouders waren rijk en gelovig. Nicolaas was vanaf dag één al een bijzonder kind. Zo dronk hij op vastendagen (woensdag en vrijdag) niet uit de borst van zijn moeder. Hij leidde een kuis en voorbeeldig leven. Hij streefde geen ambtelijke of politieke carriere na en ging om met vrolijke vrienden.

De bruidsschat
Er gaan bijzondere verhalen over de rechtvaardige Nicolaas rond. Zo gaf hij drie meisjes ‘s nachts een bruidsschat, omdat hun vader te arm was. Hierdoor hoefden de meiden niet de prostitutie in. “Op een nacht begaf hij (Nicolaas, red.) zich ongezien naar het huis van het arme gezin en wierp een buidel geld door een open raam naar binnen. Daarna trok hij zich haastig terug in het donker“, zo staat geschreven in de Vita per Michaelem, één van de vita’s (levensverhalen) over Nicolaas. “De volgende morgen vond de arme man het geld. Huilend van vreugde en God dankend vroeg hij zich af, wie de gever daarvan kon zijn. Het was voldoende voor een bruidschat. Meteen nam hij maatregelen voor het huwelijk van zijn oudste dochter.

Nikolaas zag dat zijn gift goed werd gebruikt. “Dus, toen het feest voorbij was, begaf hij zich opnieuw, gedekt door de duisternis, naar de woning van de man, wierp een even zware buidel geld als eerste door het raam naar binnen en maakte zich uit de voeten.

WIST U DAT…

…namen als Klaas, Nick, Nico, Niek, Niels, Nikita, Colette, Klasina, Nicolette, Nicolien, Nikki en Nicole zijn afgeleid van de heilige Sint Nicolaas?

Opnieuw werd er een bruiloft gepland en werderom ging Nicolaas naar het huis van de man om geld te brengen. “Maar de man hoorde de buidel vallen, liep naar buiten, zijn weldoener achterna, en haalde hem in. Hij viel snikkend voor hem neer en dankte hem voor de redding van zijn dochters. Maar Nikolaas wilde geen dank horen en hielp de man opstaan. Hij liet hem zweren niemand te vertellen wat er was gebeurd en ging zijn eigen weg.

De schenking van Nikolaas sluit aan op een traditie van weldoen. Het was een christelijke daad op grond van het gebod tot naastenliefde. Hij wilde niet gezien worden, dus het ging hem niet om eer.

Hoewel het een legende is, is dit verhaal wel uitgemond in een groots volksfeest. Het is niet voor niets dat Sinterklaas ‘s nachts cadeautjes brengt.

Drie scholieren
Er gaat nog een onbetrouwbaar verhaal rond over de beroemde bisschop, namelijk dat hij ooit drie vermoorde studenten in een houten vat weer tot leven wekte. De drie scholieren waren op weg naar de stad waar zij zouden gaan studeren. Zij vonden ‘s avonds onderdak in een herberg. De herbergier dacht dat de studenten veel geld bij zich hadden en vermoorde ze die nacht. Hij sneed lichamen van de scholieren in stukken en legde deze in een pekelvat.

WIST U DAT…

…er in 2010 een film is gemaakt over een boosaardige Sinterklaas met de naam ‘Sint’?

Sint Nicolaas werd gewaarschuwd door een engel en klopte een aantal dagen daarna aan bij de herberg. Hij wees de herbergier op zijn misdaad en vroeg of hij het pekelvat mocht zien. Bij het vat vouwde Nicolaas zijn handen en bad hij tot God. Hij zeegde de drie jongeren, die daarna weer tot leven werden gewekt.

Van legende naar kinderfeest
Het Sinterklaasfeest werd oorspronkelijk in het oosten van Europa gevierd, maar na de dertiende eeuw ook in het westen. Zo kregen arme kinderen in de stad Utrecht geldstukken in hun schoenen. Tijdens het feest werden armen in andere steden geholpen. Toch waren er grote verschillen met het huidige Sinterklaasfeest. Zo werd Sint Nicolaas in veel steden geëerd met een kermis, dat vaak tot ruzie en openbare dronkenschap leidde.

Het hedendaagse volksfeest is er dankzij de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman. Hij bracht in 1850 het prentenboekje ‘Sint Nicolaas en zijn knecht’ uit (zie foto rechts). Dit boekje bevat prachtige tekeningen en verhalen. Natuurlijk ontbreekt de songtekst van ‘Zie ginds komt de stoomboot’ niet.

In het prentenboek wordt beschreven hoe Sint Nicolaas kinderen straft. “Ei, ei, die Sint Niklaas; Is lang na niet mak! Daar stopt hij twee knaapjes; Pardoes in zijn zak“, zo schrijft Schenkman. “Hij straft niet graag kindren, Maar is hun een vriend. O Bisschop! vergeef hun deez’ enkelen keer. Schenk, schenk hun genade, zij doen het nooit weêr!

In het prentenboekje – dat deels online te lezen is – introduceert Schenkman Zwarte Piet, de roe, de afkomst uit Spanje, cadeaus die door de schoorsteen gaan en de witte schimmel van de Sint. Sinds begin jaren 1990 heeft het paard van de Sint overigens een eigen naam: Amerigo. Het paard is vernoemd naar Amerigo Vespucci, een Florentijnse ontdekkingsreiziger. In België heet het paard van de Sint ‘Slecht Weer Vandaag’. Waarom? Sinterklaas vroeg aan Zwarte Piet hoe hij zijn schimmel moest noemen. Zwarte Piet verstond de vraag niet goed en antwoordde: “Slecht weer vandaag, Sinterklaas.”

WIST U DAT…

…er tijdens het Sinterklaasfeest pepernoten, kruidnoten en speculaas wordt gegeten, omdat dit historische lekkernijen zijn?

Overigens was Schenkman niet de enige die het hedendaagse Sinterklaasfeest beïnvloedde. Zo publiceerde Jan Pieter Heije in 1843 het liedje ‘Zie de maan schijnt door de boomen’ met wollig taalgebruik als “makkers staakt uw wild geraas” (wat tegenwoordig nog steeds door kinderen wordt gezongen). Het liedje bestaat tegenwoordig uit acht regels, maar bevatte oorspronkelijk 24 regels.

De eerste intochten van Sinterklaas vonden in de loop van de jaren 1870 plaats in het zuiden van Nederland. Logisch, want het Sint Nicolaas-feest is van oorsprong een katholiek feest. In de jaren twintig van de twintigste eeuw bezocht Sinterklaas steden als Utrecht, Deventer, Leeuwarden en Venlo. In 1934 vond de eerste intocht in Amsterdam plaats. De eerste televisie-intocht werd na de Tweede Wereldoorlog uitgezonden, toen de televisie in steeds meer huiskamers te vinden was.

Na de oorlog
De welvaart na de Tweede Wereldoorlog bracht nog meer vernieuwingen. Oorspronkelijk kregen kinderen op 5 december een cadeautje in hun schoenen, maar na de oorlog werd pakjesavond geïntroduceerd. Sinterklaas was niet langer de onzichtbare, mysterieuze brenger van cadeaus, maar eerder een opa-achtige kindervriend die samen met zijn Zwarte Pieten van deur naar deur ging om zakken vol cadeaus te brengen.

Vroeger werden cadeaus zelf gemaakt, maar tegenwoordig kopen ouders speelgoedwinkels leeg. In heel Nederland wordt bijna één miljard euro omgezet dankzij Sinterklaas, dus voor winkeliers en grote bedrijven is het ieder jaar weer genieten.

Ook volwassenen doen tegenwoordig aan Sinterklaas, terwijl vroeger alleen kinderen verwend werden. Vaak geven volwassenen elkaar cadeaus in de vorm van een surprise met een Sinterklaasgedicht erbij.

Toekomst
Hoewel het Sinterklaasfeest in meer delen van Europa gevierd wordt, is het in geen enkel land zo’n grootschalig feest als in Nederland en België. Toch veranderen tijden en vieren steeds minder mensen het Sinterklaasfeest en steeds meer mensen Kerst. Toch zal het vaderlandse Sinterklaasfeest waarschijnlijk nooit verdwijnen. Voor kinderen blijft de komst van de Sint en zijn Pieten één van de hoogtepunten van het jaar, en dat is natuurlijk prachtig.

Uw herinneringen
Hoe ervaarde u als kind Sinterklaas? Welke herinneringen heeft u aan het Sinterklaasfeest overgehouden? Deel uw mening onder dit artikel!

Bronmateriaal

"Nikolaas van Myra en zijn tijd" - A. Blom
"Saint Nicholas" - Ann Tompert
"Saint Nicholas: life and legend" - Martin Ebon

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd