De coronacrisis zorgt in ieder land voor andere uitdagingen, vooral voor groepen die vóór de crisis ook al in het nauw zaten. In Brazilië wordt de gezondheid en het voortbestaan van de inheemse bevolking, meer dan ooit, bedreigd.
De grootscheepse illegale mijnbouw in de gebieden waar de Braziliaanse oorspronkelijke bevolking woont, zorgt voor onvermijdelijke contacten tussen mijnwerkers en inheemse bewoners. Met alle besmettingsgevaren van dien. Één van de bedreigingen van stammen zoals Yanomami, Moxihatetea en Yek’wana, vormt de besmetting onder de illegale mijnwerkers die op het land van de natives hun werk doen. We moeten dan niet denken aan een verdwaalde mijnwerker in een dorp van honderden mensen. Er zijn momenteel 20.000 illegale mijnwerkers aan het werk in een gebied waar 27.000 inheemse mensen wonen. Het gevaar op een razendsnelle verspreiding van COVID-19 is daarmee niet slechts een angstbeeld, te meer omdat een veelvuldig contact tussen stedelingen met een Westerse achtergrond en inheemse stammen in het verleden veel vaker heeft geleid tot een uitbraak van infectieziektes onder stammen, waartegen zij slechter dan andere groepen, bestand leken.
Illegale mijnwerkers niet ongewenst
De mijnwerkers zijn misschien illegaal, maar zeker niet ongewenst en slechts op luttele manieren tegengehouden door de autoriteiten, volgens Fiona Watson, directeur Onderzoek en Recht van Survival International, een organisatie die wereldwijd toeziet op het welzijn van oorspronkelijke bevolkingen. “Er zijn wel instanties en autoriteiten die belast zijn met de handhaving op het verbod van illegaal mijnwerk, zoals de federale politie, het bureau voor milieuhandhaving IBAMA en het bureau voor zaken van native inwoners. Maar die hebben geen budgetten en mankracht meer, zeker niet de laatste tijd, om nog actief te handhaven. Ook is de macht van instanties de laatste tijd in rap tempo uitgehold. Daar komt dan nog een stukje corruptie bij en de onwil van bestuurders om er echt op te handhaven. Er zijn namelijk genoeg zakenlui en bestuurders met macht, die ook gewoon financieel baat hebben bij de illegale goud-industrie.”
Voor de crisis waren er wel wat initiatieven om het land van de stammen te beschermen en de illegale goudmijntjes stop te zetten, maar erg veel zoden aan de dijk, zetten die acties toen al niet. “Geen van de operaties, die werden opgezet om het land mijnvrij te maken hebben gewerkt. Geen één. De meeste mijnstropers zitten zo diep in de bossen van het uitgestrekte gebied, dat ze simpelweg niet te vinden zijn. Vaak worden ze ook ruim van te voren getipt over acties, dus maken ze zich nog verder uit de voeten. Als ze wél opgepakt kunnen worden en weggevoerd, worden ze in de eerste beste grote stad weer vrij gelaten. Binnen no time keren ze dan terug in de jungle om verder te gaan met de clandestiene goudmijntjes. Er zijn dus nauwelijks straffen die hen afschrikken of uit de jungle houden en het gebied is ook te groot voor de marginale controle en handhaving die er vandaag de dag is.”
Stammen kwetsbaar voor infectie-ziektes
In Brazilië waart het virus nog altijd grimmig rond en voor de stammen op wiens land het mijnwerk plaats vindt, is dit ronduit rampzalig. Het besmettingsgevaar voor de Yanomami-stam bijvoorbeeld, is daarmee enorm toegenomen. Het aantal bevestigde besmettingen staat nu op bijna 1,2 miljoen mensen in Brazilië en het aantal officieel erkende COVID-19 doden op 54.000. En nog steeds nemen de besmettingscijfers toe. Watson licht toe, dat het risicovolle contact tussen de natives en de mijnwerkers niet altijd vrijwillig gaat, maar daarmee nog niet risico vrij is. “Veel mijnwerkers bedreigen de stammen gewoon. Die hebben de beschikking over pijl en boog, de mijnwerkers over vuurwapens. De laatste blijken een stuk effectiever in onderhandelingen dan pijl en boog. Zo vinden er schermutselingen plaats in de jungle als de Yanomami de mijnwerkers aantreffen op hun vis- en jachtgronden. Genoeg mijnwerkers vinden de Yanomami-vrouwen ook interessant en willen relaties met hen, met alle gevaar op besmetting van dien. Er zijn ook natives die voor een paar grijpstuivers naar beneden gaan in de mijnen en eigenlijk het vuile werk doen. En dan heb je nog de contacten die voortkomen uit niet gewelddadig treffen zoals handel of ruil tussen Yanomami en illegale mijnwerkers als het gaat om gewassen die de mijnwerkers nodig hebben. De aanwezigheid van de mijnwerkers is echt een risicofactor, zeker sinds de komst van het virus.”
Te afgelegen voor snelle (be)handeling
Het contact tussen de stadse mijnwerkers en de inheemse bevolking in de jungle is een broeibed voor COVID-19 besmettingen. Extra gevaar is dat snel of tijdig handelen in het geval van besmettingen en complicaties niet aan de orde is. “De stammen leven in afgelegen gebieden, die niet zelden dagen lopen van de bewoonde wereld liggen. Sommige stammen beschikken gelukkig wel over een radio die ze kunnen gebruiken in geval van nood, ook als er een medisch spoedgeval is. Daar heb je echter weinig aan als je dorp zo afgelegen ligt, dat de hulpdiensten er niet één, twee, drie kunnen komen. Het is niet zo dat ze allemaal landingsbanen hebben, waar een klein vliegtuigje of helikopter kan landen. In dat geval zou je zieken snel kunnen evacueren en behandelen. Nu blijft de zieke meestal in het dorp.”
Hoewel particuliere en andere non-profit organisaties steeds meer testen uitvoeren, buiten de grote steden van Brazilië en langs de Amazone, blijft het zicht op het beeld en de risico’s voor de inheemse bevolking onduidelijk. De roep om de illegale mijnwerkers zo snel mogelijk uit de jungle van de Amazone te evacueren, heeft slechts gedeeltelijk effect gehad. De winstmarges liggen voor velen te hoog. Anderen voelen zich juist veilig voor het virus, zo diep in de jungle.
Organisaties zoals Survival International proberen, ondermeer in samenwerking met de Braziliaanse media, het welzijn van de inheemse bevolking te monitoren en onder de aandacht te brengen. Maar terwijl Brazilië zich momenteel buigt over nieuwe media-wetten om het journaille aan banden te leggen, zal het werk van onafhankelijke welzijnswerkers lastiger worden. Als de zogeheten nepnieuws-wet wordt aangenomen, zal Brazilië interne verdedigers van de armsten en zwaksten in de samenleving gaan missen. En daarmee ook die van de inheemse bevolking.
