Hoe een onzichtbare barrière ervoor zorgde dat de Neanderthaler pas vrij laat uitstierf

Wetenschappers komen met een nieuwe verklaring voor het uitsterven van de Neanderthaler en waarom dat zo lang duurde.

Recente studies suggereren dat onze voorouders meer dan 130.000 jaar geleden in het oostelijke deel van het Mediterrane gebied – ook wel de Levant genoemd – al Neanderthalers tegen het lijf liepen. Maar pas zo’n 40.000 jaar geleden verdwenen de Neanderthalers – toch nog tamelijk abrupt – van de aardbodem. Het roept een interessante vraag op. Namelijk: wat is er precies gebeurd? En als onze voorouders er wat mee te maken hebben, waarom duurde het dan zo lang?

Ziekte
In het blad Nature Communications komen wetenschappers met een interessante theorie. Ze stellen dat ziekten kunnen verklaren hoe moderne mensen de Neanderthalers in Europa en Azië in een periode van enkele duizenden jaren naar het randje van de afgrond dwongen én waarom ze dat niet 130.000 jaar geleden al deden.

De barrière
De onderzoekers baseren zich op wiskundige modellen die beschrijven hoe ziekten van de één op de ander overspringen, maar ook hoe genetische variaties door de ene aan de andere populatie worden doorgegeven. Op basis van die modellen betogen de onderzoekers dat de unieke ziekten die de Neanderthalers herbergden (en waar ze door de jaren heen bestand tegen waren geraakt) en de unieke ziekten die moderne mensen met zich meebrachten, een soort onzichtbare barrière creëerden tussen het leefgebied van de moderne mens en dat van de Neanderthaler. Die barrière ontstond doordat Neanderthalers niet bestand waren tegen de ziekten van moderne mensen – en vice versa – en beide soorten zo ontmoedigd werden om zich in het leefgebied van de ander te wagen.

Gezellig
Zo leefden beide soorten tientallen millennia naast elkaar. Alles veranderde echter toen de Neanderthalers en moderne mensen elkaar in het grensgebied begonnen op te zoeken en het gezellig kregen. Zo gezellig zelfs dat ze samen nakomelingen kregen. Die nakomelingen kregen aan het immuunsysteem gerelateerde genen van beide soorten mee die zich langzaam maar zeker door beide populaties verspreidden. Uiteindelijk verkregen de moderne mensen zo voldoende immuniteit om zich zonder dat dat al te veel gevolgen voor de gezondheid had, dieper in het leefgebied van de Neanderthaler te wagen.

Een eenvoudige weergave van de nieuwe theorie. Afbeelding: Vivian Chen Wong.

Andere factoren
En vanaf dat moment gingen andere factoren waarschijnlijk een rol spelen, zo stellen de onderzoekers. Moderne mensen hadden misschien dodelijkere wapens of een robuustere sociale structuur en kregen zo de overhand. Kortom: immuniteit bracht de moderne mens bij de Neanderthalers en andere factoren zorgden ervoor dat ze de Neanderthalers vervolgens onder de voet konden lopen, waardoor de soort zelfs compleet uitstierf.

Omgekeerd
Het is een fraaie theorie. Maar had het voor hetzelfde geld niet andersom kunnen zijn? De nakomelingen van Neanderthalers en moderne mensen verkregen immers ook aan het immuunsysteem gerelateerde genen die ze beter bestand maakten tegen de unieke ziekten van moderne mensen? En die genen verspreidden zich toch ook door de Neanderthalerpopulatie? Dan had die toch net zo goed dieper het leefgebied van moderne mensen binnen kunnen dringen en ons van de planeet kunnen vagen? Dat is zonder meer waar. Maar dat is niet gebeurd. En dat roept natuurlijk de vraag op: waarom niet? Om dat beter te kunnen begrijpen, modelleerden de onderzoekers een situatie waarin de tropische ziekten die onze voorouders meebrachten naar de Levant veel dodelijker of talrijker waren dan de ziekten die de Neanderthalers herbergden. “De hypothese is dat de ziektelast in de tropen groter was dan in gematigde gebieden,” legt onderzoeker Noah Rosenberg uit. “Een asymmetrie in de ziektelast in de contactzone (het grensgebied tussen het leefgebied van de Neanderthalers en dat van de moderne mensen, red.) kan moderne mensen – die vanuit de tropen kwamen – een voordeel hebben opgeleverd.”

“Het scenario is in grove lijnen vergelijkbaar met wat er in de vijftiende en zestiende eeuw gebeurde toen de Europeanen voet in de Nieuwe Wereld zetten”

De modellen onderschrijven dat. Zelfs kleine verschillen tussen de ziektelast van moderne mensen en Neanderthalers zouden door de tijd heen alleen maar gegroeid zijn, waardoor onze voorouders steeds betere kaarten kregen. “Het kan zijn dat tegen de tijd dat moderne mensen bijna volledig bestand waren tegen de ziektelast van de Neanderthalers, de Neanderthalers nog steeds heel vatbaar waren voor de ziekten van moderne mensen,” aldus onderzoeker Gili Greenbaum. Dus terwijl de moderne mensen zich veilig dieper in het leefgebied van de Neanderthalers konden begeven, stelden ze diezelfde Neanderthalers bloot aan ziekten waar zij niet tegen bestand waren. En hoe dieper ze in dat leefgebied van de Neanderthaler kwamen, hoe vaker ze ook op ‘ongerepte’ Neanderthalers – dat wil zeggen: Neanderthalers die niet of nauwelijks door kruisingen met moderne mensen zijn veranderd – tegenkwamen. En die waren dus nog vatbaarder voor de ziekten die de moderne mensen meebrachten. Het scenario is in grove lijnen vergelijkbaar met wat er in de vijftiende en zestiende eeuw gebeurde toen de Europeanen voet in de Nieuwe Wereld zetten en daar met hun Europese ziekten een groot deel van de daar totaal niet tegen bestand zijnde inheemse volken uitroeide.

Volgens de onderzoekers is het mogelijk hun theorie te toetsen door te kijken naar hoe de dichtheid van beide populaties door de tijd heen veranderde. En dat is weer te achterhalen aan de hand van archeologische vondsten.

Bronmateriaal

"Stanford scientists link Neanderthal extinction to human diseases" - Stanford University
Afbeelding bovenaan dit artikel: 12019 / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd