En dat belooft wat voor de toekomst, waarin klimaatgerelateerde rampen vaker op het toneel zullen verschijnen.
Dat klimaatverandering is uitgegroeid tot één van de grootste problemen in de huidige tijd, valt niet meer te ontkennen. Steeds meer landen krijgen te maken met klimaatgerelateerde rampen, zoals bijvoorbeeld langdurige droogte, hevige stormen of grote overstromingen. Hoewel dit soort rampen op zichzelf al desastreus kunnen zijn, is het soms tevens een opmaat naar meer. Onderzoekers hebben in een nieuwe studie namelijk sterk bewijs gevonden dat een klimaatgerelateerde ramp het startschot kan zijn voor een gewapend conflict.
Vraag
Veel politieke leiders en maatschappelijke organisaties hebben een belangrijke vraag ter discussie gesteld: zal een opwarmende wereld ook een wereld zijn met meer gewelddadige en gewapende conflicten? En dat is helemaal niet zo’n gekke vraag. “Klimaatverandering maakt gespannen sociale en politieke situaties nog erger,” legt onderzoeksleider Tobias Ide uit. “Rampen als gevolg van klimaatverandering kunnen op die manier een al bestaande spanning versterken. Dit betekent dat een gewelddadig conflict eerder zou kunnen uitbreken.”
Kwetsbare landen
In de studie vonden de onderzoekers inderdaad bewijs dat het risico op gewapende conflicten groter is na een klimaatgerelateerde ramp, maar alleen in kwetsbare landen. Zo kwamen ze erachter dat bijna een derde van alle conflicten in kwetsbare landen in het afgelopen decennium binnen zeven dagen is voorafgegaan aan klimaatgerelateerde ramp. De onderzoekers benadrukken dat dit dus niet betekent dat rampen conflicten veroorzaken, maar dat het optreden van rampen het risico op een uitbraak vergroot.
Rebellen
De vraag is natuurlijk waarom vooral kwetsbare landen hier zo gevoelig voor zijn. “We ontdekten dat een klimaatgerelateerde ramp de deur opent voor gewapende groepen en dan met name rebellen,” legt Ide aan Scientias.nl uit. “Deze groepen profiteren van de verzwakte staat en vullen een vacuüm in de gebieden waar de regering tijdelijk geen toegang heeft, bijvoorbeeld omdat wegen onder water staan. Vervolgens kunnen ze ook nieuwe strijders rekruteren, zoals kansarme slachtoffers van zo’n ramp.” Deze trend was goed te zien in Mali. “In juni 2009 kampte het land met ernstige droogte, waarna de paramilitaire beweging Al-Qaeda de resulterende zwakte en wanhoop van de lokale bevolking uitbuitte,” vertelt Ide. “Ze rekruteerden nieuwe mensen en breidde hun territorium uit.” Naast Mali zijn ook de Filipijnen hier een goed voorbeeld van. “Terugkerende rampen verzwakten de grip van de overheid in betwiste regio’s, waardoor ook hier ruimte ontstond voor rebellengroepen.”
Volgens de onderzoeker zijn er slechts drie belangrijke factoren die de kans op een gewapend conflict na een klimaatgerelateerde ramp vergroten: 1) het land beschikt over een grote bevolking, 2) politieke uitsluiting van etnische groepen en 3) een relatief lage economische ontwikkeling. “Vooral de laatste twee factoren zijn heel relevant,” benadrukt Ide. “Hoe meer van deze factoren een bepaald land kent, hoe kwetsbaarder het is voor een gewapend conflict na een ramp.” Opvallend hierbij is dat er eigenlijk maar weinig factoren een rol spelen. “Ik had verwacht dat een groot aantal factoren, waaronder corruptie, internationale handel, buitenlandse hulp, afhankelijkheid van landbouw enzovoort ook heel belangrijk zouden zijn,” zegt Ide. “Maar volgens onze analyse spelen deze een zeer beperkte rol.” De resultaten wijzen erop dat vooral arme of kwetsbare landen het voor hun kiezen krijgen. “Bosbranden in Australië zullen geen burgeroorlog veroorzaken,” concludeert Ide. “De staat is democratisch en bovendien kan de regering hulp bieden. Maar bijvoorbeeld Nigeria en Pakistan kennen grote gemarginaliseerde bevolkingsgroepen en de staat is soms te afwezig. Als hier droogte of stormen voorkomen kan het veel verandering teweegbrengen.”
Verrassend
De bevindingen uit de studie lijken op het eerste gezicht misschien niet zo verrassend. “We zijn zeker niet de eerste onderzoekers die een verband veronderstellen tussen klimaatgerelateerde rampen en gewapende conflicten,” zegt Ide desgevraagd. “Maar er zijn ook verschillende studies gepubliceerd die een dergelijke link niet vonden. En ook zij hadden goede argumenten. Na een ramp neemt bijvoorbeeld ook de solidariteit en de samenwerking vaak toe. Gewapende groepen kunnen daarnaast ook te maken krijgen met logistieke problemen. Onze studie lost bestaande onzekerheden op door aan te tonen dat klimaatgerelateerde rampen de risico’s op gewapende conflicten vergroten, maar alleen in kwetsbare landen.”
Toekomst
De resultaten uit de studie hebben grote implicaties voor de toekomst. Want naarmate klimaatverandering doorzet, verwachten wetenschappers dat de frequentie en intensiteit van stormen, overstromingen en droogtes alleen maar zullen toenemen. Het betekent dat we te maken zullen krijgen met meer en heftigere rampen. En dus zal mogelijk ook het aantal gewapende conflicten kunnen toenemen. Welke landen het meeste risico lopen? We legden het Ide voor. “Het ontstaan van een gewapend conflict is altijd een complex fenomeen,” stelt hij. “Maar in landen zoals Egypte, India, Indonesië, Pakistan of de Filipijnen kan klimaatverandering de bestaande dreigingen in de toekomst wellicht versterken.”
Actie
Wat dat betreft is er actie vereist om de kans dat er oorlogen of conflicten uitbreken, te verkleinen. Maar hoe? “Op korte termijn zou men in de verleiding kunnen komen om na een ramp de capaciteit van de overheid te vergroten zodat rebellen niet kunnen profiteren van een verzwakte staat,” zegt Ide. “Dergelijke strategieën kunnen echter ook heel averechts werken. Autoritaire regeringen kunnen bijvoorbeeld militaire- en noodhulp misbruiken om de oppositie te onderdrukken of corruptie aan te wakkeren.” Daarom stelt Ide iets anders voor. “Op lange termijn zijn het bevorderen van de menselijke ontwikkeling, het verminderen van ongelijkheden en het stoppen van de politieke uitsluiting van etnische groepen veel beter,” meent hij. “Investeren in het voorkomen van rampen en voorbereidingen treffen zou ook zinvol zijn. Deze maatregelen om samenlevingen welvarender en rijker te maken zijn goede methodes om de veiligheid in een opwarmende wereld te waarborgen.”
De bevindingen van de studie geven ons een idee wat ons mogelijk in de toekomst te wachten staat. Maar het geeft ons tevens handvatten om dergelijke problematiek met beide handen aan te pakken. De studie is dan ook met name van belang voor beleidsmakers en de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties die is opgeroepen om te investeren in klimaatadaptatie en risicovermindering voor de miljoenen mensen die op dit moment al te lijden hebben onder gevolgen van klimaatverandering.
