Hoe Lucy en Lady Gaga kunnen helpen om de problemen van de mensheid op te lossen

Voorouder Australopithecus afarensis alias Lucy en innoverende artiest Lady Gaga: beiden zitten in alle mensen. En allemaal laveren we het hele leven tussen onze instinctieve oermens en onze creatieve moderneling.

Deze tegenstelling in de moderne mens inspireerde evolutionair psycholoog professor Mark van Vugt van de Vrije Universiteit Amsterdam tot het schrijven van het boek Lucy, Darwin & Lady Gaga, Hoe de evolutie onze kijk op de wereld verdiept oftewel wanneer halen we Lucy of juist Lady Gaga van stal? Want dat beiden staan voor belangrijke elementen in de mens, staat vast voor Van Vugt, die de mens in dit boek bekijkt door de ogen van Charles Darwin. “Opvoeden bijvoorbeeld, dat kun je best doen vanuit je innerlijke Lucy. Onze opvoedkundige instincten zijn zo sterk ontwikkeld, daar kunnen we best op vertrouwen.”

Liefde: een kwestie van oer-instincten
“Ook verliefd worden en de juiste partner vinden, doen we het best vanuit ons instinct. Dat is een magisch proces te noemen, maar ook een chemisch proces. Instinctief weten we welke partner goed is om ons mee voort te planten. Je kunt wel lijstjes gaan maken met voor- en nadelen van een partner, maar je ratio zal het geheid afleggen tegen Lucy, je instinctieve voorkeur.” Dat Lucy en Lady Gaga niet zonder elkaar kunnen en continu een dansje doen op het hellend vlak van onze keuzes en in onze voorkeuren, blijkt uit verschillende voorbeelden. “Het ligt er maar net aan welke problemen we willen oplossen. Tijdens de coronacrisis moesten we Lucy even aan de kant schuiven, want die zei ons dat we troost en nabijheid moesten zoeken bij onze ouders en grootouders: geen goed idee. Dat probleem moesten we benaderen vanuit onze creativiteit en ratio, we konden niet toegeven aan onze instincten en onze ouderen een flinke knuffel geven. En toch, toch mogen we Lucy ook dankbaar blijven. Ons immuunsysteem biedt ons al miljoenen jaren bescherming tegen allerlei infecties.”

Rationele of instinctieve boodschap?
In Darwin, Lucy en Lady Gaga verdeelt de hoogleraar de oerinstincten van mensen in 11 verschillende categorieën waaronder de Homo ludens, de spelende mens, de Homo imperius, de heersende mens en de Homo deus, de goddelijke mens. Daarbij vindt hij steeds de weg naar de problemen waarmee de moderne mens worstelt, zoals duurzaamheid. “De boodschap dat we de auto moeten laten staan en vaker de fiets moeten nemen, benaderen we die vanuit het instinctieve of het rationele? De rationale boodschap is dat het niet goed is voor het milieu. We belasten onze wereld en daarmee de leefomgeving van de generaties die na ons komen. Dat is een boodschap die niet makkelijk ons handelen zal beïnvloeden. Het gebruik van de auto is bijvoorbeeld ook verweven met ons gevoel voor status. Een auto heeft een hogere sociale status dan een fiets en het kiezen voor de auto heeft dus ook een instinctieve kant. Wil je mensen dus effectief de auto uit helpen en hen ook instinctief voor de fiets laten kiezen, dan zal je specifiek die kant van hun keuze moeten belichten en de status van de fiets verhogen en die van de auto verlagen. Als de morale status van de auto omlaag gaat en je het voor elkaar krijgt dat het moreel verwerpelijk wordt om een auto voor ieder wissewasje van een paar kilometer te gebruiken, kun je mensen makkelijk bewegen de keuze voor de fiets te maken. ‘Dat kun je echt niet maken, meteen weer de auto te pakken.’ De auto is dan in status verlaagd, die van de fiets verhoogd.”

“Het gaat tegen onze instincten in om vlees van ons bordje te schoppen”

Hoe je de moderne mens van het vlees af krijgt
Uit dezelfde koker komt ook de boodschap om minder vlees te eten. “Evolutionair gezien heeft vlees voor ons een zeer positieve connonatie. Het maakte misschien maar zo’n 30% van ons dieet vroeger uit, maar vlees was voor onze voorouders belangrijk. Vlees deelde je met je stamgenoten en vlees op het menu kunnen zetten, betekende dat je een goede krijger was. Dan kunnen we wel roepen tegen de moderne mens dat vlees niet goed voor ons is en dat we de aarde overbelasten met vleesproductie: het zal tegen onze instincten ingaan om vlees makkelijk van ons bordje te schoppen. Als je de boodschap daarentegen heel specifiek maakt en het niet hebt over de ons volgende generaties in het algemeen, maar onze kinderen en kleinkinderen die het ook nog moeten redden op deze aardbol in het bijzonder, heb je meer kans dat je de instinctieve aard van mensen om hun kinderen te beschermen aanspreekt en mensen dus voorzichtiger willen worden met vleesconsumptie,” aldus de evolutionair psycholoog.

Seksisme en racisme
In zijn boek schuwt Van Vugt lastiger maatschappelijke debatten als racisme en seksisme niet. “Er is geen overtuigend biologisch bewijs dat er verschillende rassen bestaan. We gaan dan voornamelijk uit van de verschillen in huidskleur, maar daar is pas vrij recent onderscheid in gekomen. Tot 60.000 jaar geleden waren we namelijk allemaal donker. Pas sinds de emigratie van onze voorouders uit Afrika is er diversiteit in huidskleur gekomen.” Van Vugt haalt verschillende onderzoeken aan naar hoe mensen aankijken tegen onze verschillen in huidskleur. En die zijn verrassend positief. “Of informatie van een vrouw of van een man afkomt bijvoorbeeld, is een verschil dat we veel sneller registreren dan of informatie van een blank of donker persoon afkomt. Ook blijkt dat we vrij snel over die verschillen heen kunnen stappen als er zich een belangrijke gemeenschappelijke deler aandient: het verschil tussen een donkere of een blanke voetbalspeler wordt al snel onbelangrijk als je beiden een oranje shirt van het nationaal elftal aantrekt.” De evolutionair bioloog pleit er dan ook voor om vooral te kijken naar het onderscheid dat we maken op basis van sociale economische posities die we innemen en de achterstanden voor groepen op dat niveau weg te nemen.

Het boek Lucy, Darwin & Lady Gaga neemt ons mee op een reis naar het zelf van de moderne mens en de uitdagingen waarvoor we staan. Aan ieder van ons de keuze of we luisteren naar onze oermeisje Lucy of onze grote innovator Lady Gaga.

Bronmateriaal

Interview prof. dr. M. Van Vugt, Psychologie Vrije Universiteit Amsterdam
Afbeelding bovenaan dit artikel: MANOEL M. PEREIRA VALIDO FILHO MVALIDO via Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd