Sir Arthur Doyle creëerde eind negentiende eeuw een uniek personage: Sherlock Holmes. Een detective die zaken kon oplossen dankzij kleine, vaak onbelangrijke, aanwijzingen. Toch schuilt er in ieder van ons een Sherlock Holmes. Om hem vrij te laten moeten we op een andere manier leren denken.
Denken als Sherlock Holmes is anno 2013 enorm belangrijk. Niet alleen voor detectives, rechercheurs en politieagenten. Nee, voor iedereen. Vragen als ‘Welke telefoon moet ik kopen?’ en ‘Is het verstandig om een carriereswitch te maken?’ kunnen beter beantwoord worden door in de huid te kruipen van Sherlock Holmes. Dit beaamt auteur Maria Konnikova in haar boek ‘Mastermind: denken als Sherlock Holmes‘. Als kind las haar vader haar voor uit de boeken van Doyle. Dit inspireerde haar om verder te kijken en uiteindelijk om het boek te schrijven.
Sherlock Holmes is hot! Er komen regelmatig films uit, maar ook verschijnt Sherlock Holmes in diverse vormen in televisieprogramma’s. Een aanrader is de Britse serie Sherlock, waar Sherlock Holmes in de 21ste eeuw leeft en mysterieuze zaken oplost met zijn assistent Watson.
Een passage uit ‘A Scandal in Bohemia’:
“Als ik je dingen hoor uitleggen”, merkte Watson op, “lijkt het mij altijd zo lachwekkend eenvoudig, alsof ik het zelf ook makkelijk zou kunnen doen, hoewel ik bij elke stap in je redenering perplex sta totdat je hem hebt toegelicht. En toch geloof ik dat mijn ogen net zo goed zijn als de jouwe.”
“Dat is ook zo”, antwoordde Holmes, terwijl hij een sigaret opstak en zich in een leunstoel liet vallen. “Je ziet, maar je observeert niet. Er is een duidelijk verschil. Je hebt bijvoorbeeld heel vaak de treden gezien van de trap die van de gang naar deze kamer leidt.”
“Heel vaak.”
“Hoe vaak?”
“Zeker wel een paar honderd keer.”
“Hoeveel zijn het er dan?”
“Hoeveel? Dat weet ik niet.”
“Precies! Je hebt ze gezien, maar niet geobserveerd. Dat is precies wat ik bedoel. Ik weet dat er zeventien treden zijn, omdat ik ze zowel gezien als geobserveerd heb.”
Ieder mens ziet. We hoeven onze ogen maar te openen en het licht valt op de netvliezen. Maar observeren we ook? “We zien vaak onbewust: we nemen talloze elementen uit onze omgeving in ons op, zonder dat per se tot ons doordringt wat die elementen zijn”, vertelt Konnikova. “Maar als we observeren, worden we gedwongen goed op te letten. Het passieve absorberen moet plaatsmaken voor een actief bewustzijn. We moeten betrokken zijn.”
Actief nadenken is steeds moeilijker. Als kind absorbeert u de kleuren, geuren en smaken die verbonden zijn met het leven, zoals de straat waar u bent opgegroeid. Des te ouder u wordt, des te minder wordt u geprikkeld om echt te kijken. Een goed voorbeeld is het verliezen van de huissleutels. Dit is u vast wel eens overkomen. Of dat u aankomt op het werk en dat u de afgelegde route nauwelijks meer kunt herinneren. Dit komt door de routine. Konnikova: “U raakt zo gewend aan een bepaald patroon dat u hele stukken van uw dag doorbrengt in een afwezige waas. Op basis van de methodes van Holmes worden stappen verkend en verklaard, die nodig zijn om denkgewoontes te ontwikkelen die u in staat stellen mindful te kijken naar uzelf en uw omgeving.”
In het boek ‘Mastermind: denken als Sherlock Holmes’ staan diverse methoden om beter te observeren. Een voorbeeld is de roze olifant-gedachte. Ons brein is geprogrammeerd om, als we automatisch denken, alles te accepteren wat er binnenkomt. Maar dat is niet goed, vindt Konnikova. “Probeer eens een roze olifant voor te stellen. Om te beseffen dat iets niet kan bestaan, moet u even geloven dat het wél bestaat”, schrijft Konnikova in Mastermind. “Pas na het oproepen gaan we over tot het actief verwerpen van iets.” Holmes kijkt tegen elke gedachte, elke ervaring en elke waarneming net zo als tegen een roze olifant. “Ga er niet zomaar van uit dat iets is wat het lijkt. Benader alles alsof het even bizar is als een fantasiedier.” Een voorbeeld: er komen gevaarlijke slangen voor in België. Door dit even voor te stellen in uw brein, kunt u het verwerpen. Door regelmatig te oefenen, traint u uw brein en gaat het u op een gegeven moment makkelijker af.
Stelt u zich eens voor. U stapt een kamer in, met in het midden een tafel. Op de tafel liggen verschillende voorwerpen: een doos punaises, een kaars en een lucifers. De opdracht: maak de kaars vast aan de muur. Dit is een beroemd experiment van gestaltpsycholoog Karl Duncker. Veel mensen proberen de kaars met punaises aan de muur te prikken. Of de kaars met kaarsvet aan de muur bevestigen. Dit lukt ook niet. Het juiste antwoord: maak de doos met punaises leeg, prik deze tegen de muur en steek de kaars aan. Maak de onderkant van de kaars zacht met een brandende lucifer, zodat het kaarsvet in de doos drupt. Zet vervolgens de kaars op het kussentje van kaarsvet en druk stevig aan. Toch komen weinig mensen op dit briljante idee. Hoezo? “Ze benaderen het probleem zoals het heethoofdige Watson-systeem – actie, actie, actie – en onderschatten de wezenlijke nood aan het tegenovergestelde: een moment van reflectie”, legt Konnikova uit. “Het grootste deel van de mensen in deze situatie ziet niet dat iets voor de hand liggends – een doos punaises – eigenlijk iets veel minder voor de hand liggends kan zijn: een doos én punaises. We noemen dit functionele fixatie. Meer mensen zouden het probleem oplossen als de punaises naast de doos lagen.”
Een laatste voorbeeld: een telefoon kopen. Welke telefoon zou u kopen? Telefoon A met 12 uur spreektijd, 16 GB geheugen en 12,5 dagen standbytijd voor 80 euro. Of telefoon B met 16 uur spreektijd, 32 GB geheugen en 16 dagen standbytijd voor 90 euro? Waarschijnlijk gaat u voor telefoon B. Maar wat als u nu meer weet over de telefoon? Telefoon B weegt 300 gram, terwijl telefoon A slechts 120 gram weegt. En daarnaast produceert telefoon B twee keer zoveel straling. Mogelijk switcht u dan van B naar A. “We kunnen potentieel veel meer over een situatie te weten komen als we ons er actief op toeleggen en naar alertheid streven”, concludeert Konnikova.
In het 400 pagina tellende boek van Konnikova staan meer wijsheden om aandachtiger naar uw omgeving te kijken en zorgvuldiger om te gaan met beslissingen en gedachten. Het is een heerlijke pil voor de zomervakantie. Konnikova vertelt luchtig en komt met genoeg praktijkvoorbeelden om de lezer te prikkelen. Daarnaast schakelt ze snel, waardoor het tempo lekker hoog ligt. Mastermind bestellen? Ga naar Bol.com en ontvang Mastermind morgen met de post!
