De smelt op Groenland en Antarctica gaat zo hard dat beide regio’s zich aan het slechtst denkbare klimaatscenario dreigen te conformeren.
Het ijs op Groenland en Antarctica smelt momenteel aanzienlijk sneller dan in de jaren negentig. In slechts drie decennia tijd is de hoeveelheid ijs die de regio’s samen per jaar kwijtraken, zelfs verzesvoudigd. Waar Groenland en Antarctica in de jaren negentig nog zo’n 81 miljard ton ijs per jaar verloren, was dat in het afgelopen decennium zo’n 475(!) miljard ton ijs per jaar. Daarmee zijn de twee ijskappen nu samen verantwoordelijk voor maar liefst een derde van de zeespiegelstijging.
Satellietdata
Tot die conclusie komen onderzoekers in twee papers, die beiden gepubliceerd zijn in het blad Nature. Ze baseren zich op satellietdata, verzameld binnen elf verschillende missies. Tijdens deze missies werd er door de ene satelliet naar de stroomsnelheid van het ijs gekeken, terwijl andere satellieten zich weer richtten op veranderingen in ijsvolume of zwaartekracht (die ontstaan doordat de poolgebieden ijs en dus massa verliezen). Al die data stelden onderzoekers in staat om zich een nauwkeurig beeld te vormen van de veranderingen die momenteel op Groenland en Antarctica optreden. En dat beeld is weinig rooskleurig.
IPCC-rapport
Tussen 1992 en 2017 hebben Groenland en Antarctica samen zo’n 6,4 biljoen ton ijs verloren en de zeespiegel met zo’n 17,8 millimeter doen stijgen. Daarmee neemt de smelt in beide gebieden veel sneller toe dan verwacht. En als het zo doorgaat, stevenen we af op de smelt en bijbehorende zeespiegelstijging die het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) in haar vijfde klimaatrapport uittekende als het slechtst denkbare scenario (zie kader).
In het vijfde klimaatrapport gaat het IPCC er bij een gemiddeld klimaatscenario vanuit dat de zeespiegel tegen het jaar 2100 zo’n 53 centimeter is gestegen, waardoor zo’n 360 miljoen mensen, levend aan de kust, te maken kunnen krijgen met overstromingen. Momenteel smelt het ijs op Groenland en Antarctica echter sneller dan dit scenario voor deze periode veronderstelde; wat we nu zien gebeuren, past beter bij het slechtst denkbare klimaatscenario dat in het vijfde IPCC-rapport te vinden is. “Als Antarctica en Groenland zich aan het slechtst denkbare klimaatopwarmingsscenario blijven conformeren, zal dat er tegen het eind van de eeuw in resulteren dat de zeespiegel nog eens 17 centimeter extra stijgt,” aldus onderzoeker Andrew Shepherd, verbonden aan de universiteit van Leeds. En daarmee stijgt ook het aantal mensen dat tegen het jaar 2100 door die zeespiegelstijging met kustoverstromingen te maken kan krijgen. Dat zijn er dan naar schatting zo’n 400 miljoen.
Oorzaak van de smelt
Dat het ijs op Antarctica en Groenland momenteel zo hard smelt, heeft verschillende oorzaken. Zo is de smelt op Antarctica voornamelijk te herleiden naar de opwarming van de omringende oceaan. Deze tast de gletsjers die uitmonden in zee van onderaf aan, waardoor de op het water rustende delen van de gletsjers dunner worden. Doordat de massa van deze gletsjertongen afneemt, zijn ze ook minder goed in staat om tegenwicht te bieden aan het op het land gelegen deel van de gletsjer. Het resultaat is dat deze sneller gaat stromen en versneld ijs in zee dumpt. Op Groenland speelt ditzelfde proces ook en naar schatting is het verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de smelt die we hier zien. De andere helft is te wijten aan stijgende oppervlaktetemperaturen die het ijs juist van bovenaf aantasten.
De trend op de lange termijn is dus dat de snelheid waarmee het ijs op Groenland en Antarctica smelt, toeneemt. Ondertussen zien onderzoekers daarnaast ook jaarlijkse variaties in de hoeveelheid smelt. Zo was de smelt het grootst in 2010: samen verloren Groenland en Antarctica toen zo’n 552 miljard ton ijs. In de jaren die volgden, verloren ze samen gemiddeld zo’n 475 miljard ton: nog steeds veel meer dan in de jaren negentig het geval was. De enorme smelt die men in 2010 zag, is te herleiden naar uitzonderlijk hoge oppervlaktetemperaturen op Groenland, die ertoe leidden dat de ijskap van bovenaf afsmolt. Onderzoekers sluiten niet uit dat er als het gaat om het afsmelten van poolijs binnenkort nieuwe records kunnen worden genoteerd; de hittegolf die het Arctisch gebied afgelopen zomer trof, kan zomaar tot een recordbrekende smelt hebben geleid.
