Wat is het geheim van de vriendschap tussen mens en hond?

Veel hondenbezitters beschouwen hun trouwe viervoeter als een volwaardig gezinslid. Hoe komt het toch dat honden en mensen zo goed samengaan?

Wanneer je mens en hond samen op straat ziet lopen, lijken ze op het eerste gezicht een onwaarschijnlijke combinatie. En toch is er sprake van een succesvolle vriendschap. Hoe komt het dat honden en mensen zo goed samengaan? Om het antwoord te vinden, reizen we eerst 15.000 jaar terug in de evolutie. Toen raakten de mens en de voorouder van de hond, de wolf, namelijk voor het eerst met elkaar bevriend.

afstamming hond

Hoge sociale intelligentie
Wolf en mens raakten waarschijnlijk zelfs twee keer bevriend, 15.000 jaar geleden in Europa en 12.500 jaar geleden in Azië. De wolf bleek uitermate geschikt als mensenvriend omdat het dier in groepsverband leeft. In de wolvenroedel moeten de dieren zich aan allerlei gedragsregels houden, hechte relaties aangaan, agressie reguleren en hulp bieden aan soortgenoten. Hierdoor heeft de wolf een hoge sociale intelligentie ontwikkeld.

De wolf. Afbeelding: Gary Kramer / US Fish & Wildlife Service.
De wolf. Afbeelding: Gary Kramer / US Fish & Wildlife Service.
Hechting
Ondanks zijn hoge sociale intelligentie zal een wolf niet snel een volwaardig lid van een mensengezin worden, ook al doet het baasje nog zo zijn best om een band met het dier op te bouwen. Dit blijkt uit onderzoek waarbij zowel honden- als wolvenpups vanaf de geboorte door mensen werden grootgebracht. Toen de pups 16 weken oud waren, scheidden onderzoekers de pups van hun baasje. Vervolgens lieten ze de pups hun baasje óf een vreemdeling ontmoeten. De honden begroetten hun baasje veel enthousiaster dan een vreemdeling. De wolvenpups reageerden echter hetzelfde, ongeacht of ze hun baasje of een vreemdeling zagen. Daarnaast zochten de wolvenpups minder sociale steun bij mensen in stressvolle situaties. Het lijkt er dus op dat wolven een minder sterke band aangaan met mensen dan honden. Tijdens duizenden jaren van domesticatie, waarbij mensen steeds de meest tamme wolven selecteerden, zijn er veranderingen in de genen van wolven opgetreden waardoor zij hechtere banden met mensen vormden.

Oxytocine
De relatie tussen hond en mens heeft dan ook veel weg van de band tussen een moeder en haar baby. Een aanwijzing hiervoor vinden we als we kijken naar het stofje oxytocine. Dit hormoon komt bij een moeder vrij als ze haar kind in de ogen kijkt. Oxytocine maakt in de moeder het gevoel los dat ze voor haar baby wil zorgen. Hetzelfde gebeurt als mens en hond elkaar in de ogen kijken. Bij beiden vindt een sterke stijging van oxytocine plaats. En hierdoor wordt de band tussen de twee versterkt. Bij wolven stijgt het oxytocineniveau echter niet wanneer zij mensen in de ogen kijken. Hierdoor zal de wolf minder aanhankelijk gedrag laten zien en zich minder hechten aan de mens. Het vrijkomen van hormonen zoals oxytocine zorgt waarschijnlijk ook voor het rustgevende effect van therapiehonden op mensen met autisme of een post-traumatisch stress syndroom (PTSS). Oxytocine wordt op dit moment zelfs – met veelbelovende resultaten – als experimentele behandeling gebruikt voor autisme en PTSS.

Afbeelding: Maayke Klaver.

Onmisbaar
Naast dat hond en mens hechte relaties kunnen aangaan, kunnen honden goed leren wat mensen van hen willen. Zelfs zo goed, dat honden soms onmisbaar zijn. Neem als voorbeeld de blindengeleidehond. De hond moet feilloos kunnen aanvoelen wat het baasje van hem wil. Ook de communicatie tussen mens en hond kan waarschijnlijk teruggeleid worden naar hun gezamenlijke geschiedenis. Onderzoek wijst uit dat honden vaker naar hun baasje kijken dan wolven en hierdoor beter letten op wat de mens van hen wil.

Emoties
Ook op emotioneel vlak zijn honden goed afgestemd op mensen. Eigenaren projecteren zelfs menselijke emoties op hun hond en gaan ervan uit dat honden hetzelfde ervaren als mensen. Wij voelen ons bijvoorbeeld schuldig wanneer we een sociale regel overtreden. Honden die iets hebben gedaan wat niet mag, zoals je favoriete kussen aan stukken scheuren, kunnen zich ook heel schuldbewust gedragen. Althans, zo lijkt het. Je kent het beeld van een ‘schuldige’ hond vast wel. Hoofd laag, oren plat, een kruiperige houding en bovenal een schuldige blik. In werkelijkheid worden onze viervoeters niet geplaagd door schuldgevoelens, maar zijn ze gewoon bang voor straf. Onderzoekers van de Universiteit van Cambridge hebben aangetoond dat honden zich altijd hetzelfde gedragen wanneer een mens boos op ze is, ongeacht of de hond nu echt schuldig is of niet. De honden reageren dus vooral op boze woorden of een strenge blik, en niet zozeer op het besef dat ze een overtreding hebben begaan.

Door domesticatie hebben honden een unieke combinatie aan eigenschappen gekregen waardoor ze goede mensenvrienden zijn geworden. Ze zijn sociaal vaardig, hebben het vermogen om een nauwe relatie met de mens aan te gaan en kunnen daarnaast commando’s van de mens begrijpen. De oxytocine die vrijkomt als hond en mens elkaar in de ogen kijken, zorgt ervoor dat ze een sterke band vormen. Dus, als je hond weer eens verlekkerd naar je staart, is hij waarschijnlijk niet alléén geïnteresseerd in die heerlijke boterham die je eet.

Maayke Klaver (1990) studeert Neurowetenschappen in Utrecht en Biologie in Wageningen. Op dit moment loopt zij met veel plezier stage bij de redactie van NEMO Kennislink. Ze schreef bovenstaand artikel voor het vak Public Science Communication with Multimedia.

Bronmateriaal

Andari, E., Duhamel, J. R., Zalla, T., Herbrecht, E., Leboyer, M., & Sirigu, A. (2010). Promoting social behavior with oxytocin in high-functioning autism spectrum disorders. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(9), 4389-4394.
Frantz, L. A., Mullin, V. E., Pionnier-Capitan, M., Lebrasseur, O., Ollivier, M., Perri, A., ... & Tresset, A. (2016). Genomic and archaeological evidence suggest a dual origin of domestic dogs. Science, 352(6290), 1228-1231.
Nagasawa, M., Mitsui, S., En, S., Ohtani, N., Ohta, M., Sakuma, Y., ... & Kikusui, T. (2015). Oxytocin-gaze positive loop and the coevolution of human-dog bonds. Science, 348(6232), 333-336.
Miklósi, Á., Kubinyi, E., Topál, J., Gácsi, M., Virányi, Z., & Csányi, V. (2003). A simple reason for a big difference: wolves do not look back at humans, but dogs do. Current Biology, 13(9), 763-766.
Odendaal, J. S., & Meintjes, R. A. (2003). Neurophysiological correlates of affiliative behaviour between humans and dogs. The Veterinary Journal,165(3), 296-301.
Ostojić, L., Tkalčić, M., & Clayton, N. S. (2015). Are owners' reports of their dogs’ ‘guilty look’ influenced by the dogs’ action and evidence of the misdeed? Behavioural processes, 111, 97-100.
Palgi, S., Klein, E., & Shamay-Tsoory, S. G. (2016). Oxytocin improves compassion toward women among patients with PTSD. Psychoneuroendocrinology, 64, 143-149.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd