Kan de Zwarte Dood opnieuw toeslaan? Ja!

zwarte dood

De builenpest zorgde in de veertiende eeuw voor enorme ellende in Europa: meer dan vijftig miljoen Europeanen kwamen om. Nieuw onderzoek suggereert nu dat we niet uit kunnen sluiten dat de ziekte wederom op grote schaal toeslaat.

De Zwarte Dood was niet de eerste builenpest-epidemie waar de mensheid mee te maken kreeg. Eerder was het ook in de zesde eeuw al raak. Toen sloeg de Pest van Justinianus toe. Deze zou tussen de dertig en vijftig miljoen dodelijke slachtoffers hebben gemaakt. De pest zou zelfs een bijdrage hebben geleverd aan het ineenstorten van het machtige Romeinse rijk. Zo’n 800 jaar later dook de Zwarte Dood met net zo’n vernietigende kracht, op. Tussen 1347 en 1351 kwamen vijftig miljoen Europeanen door toedoen van de ziekte om. We weten dat zowel in de zesde als in de veertiende eeuw de builenpest verantwoordelijk was voor de vele slachtoffers. Maar hoe de twee ziekten precies met elkaar verband houden, was lang onduidelijk.

DNA
Om daar achter te komen, verzamelden onderzoekers hele kleine DNA-fragmenten van twee slachtoffers van de Pest van Justinianus. Aan de hand daarvan reconstrueerden ze het genoom van de pest en vergeleken het onder meer met het genoom van de ziekte die in de Middeleeuwen de kop opstak en een derde pandemie die zich aan het eind van de negentiende eeuw vanuit Hong Kong verspreidde.

“De pandemie uit de negentiende eeuw werd waarschijnlijk veroorzaakt door een afstammeling van de stam die de Zwarte Dood in de veertiende eeuw veroorzaakte”

Bacterie
Uit het onderzoek blijkt dat de drie pandemieën veroorzaakt werden door de bacterie Yersinia pestis, maar dat het wel om verschillende stammen van deze bacterie ging. De stam die in de zesde eeuw vernietigend toesloeg was evolutionair gezien ‘doodlopend’. De stam had geen toekomst. Deze stam onderscheidt zich dan ook van de stammen die betrokken waren bij de pandemieën van de veertiende en negentiende eeuw. De pandemie uit de negentiende eeuw werd waarschijnlijk veroorzaakt door een afstammeling van de stam die de Zwarte Dood in de veertiende eeuw veroorzaakte. Die afstammeling was vele malen succesvoller dan de ten dode opgeschreven stam uit de zesde eeuw.

Pandemie
Het onderzoek van de wetenschappers suggereert dat een pandemie, veroorzaakt door een stam van Yersinia pestis, nog steeds tot de mogelijkheden behoort. “We weten dat de bacterie Y. pestis in het verleden van knaagdieren op mensen is overgesprongen en in veel delen van de wereld bezitten knaagdieren de bacterie nog steeds,” legt onderzoeker Dave Wagner uit. Als de Pest van Justinianus onder mensen kon toeslaan, een enorme pandemie kon veroorzaken en vervolgens kon uitsterven, kan dat nog eens gebeuren. “Gelukkig hebben we vandaag de dag wel antibiotica die gebruikt kunnen worden om de pest te behandelen en die de kans op een grootschalige pandemie verkleinen.”

Azië
Het onderzoek levert nog meer nieuwe informatie op. Zo vermoeden onderzoekers nu dat Y. pestis ontstond in Azië en dus niet in Afrika zoals eerder werd aangenomen. Wanneer de bacterie ontstond, konden ze helaas niet achterhalen. Vandaar dat niet kan worden uitgesloten dat eerdere pandemieën zoals de plaag van Athene (430 voor Christus) en de Pest van Antoninus (tweede eeuw na Christus) eveneens veroorzaakt werden door een stam van Y. pestis.

Maar het onderzoek levert ook interessante vragen op. Bijvoorbeeld: hoe kan een ziekte die in het verleden zo ‘succesvol’ was, uitsterven? “Een mogelijkheid die we kunnen gaan testen, is dat menselijke bevolkingsgroepen zo geëvolueerd zijn dat ze minder vatbaar zijn geworden,” legt onderzoeker Edward Holmes uit. “Een andere mogelijkheid is dat veranderingen in het klimaat leidden tot omstandigheden waarin de bacterie minder goed in het wild kan overleven.”

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd