Onderzoekers vermoeden dat komeet Atlas een brokstuk is van een grotere komeet, die zo’n 5000 jaar geleden aan de nachtelijke hemel verscheen.
Eind 2019 kregen astronomen een interessante komeet in het vizier. Het ging om komeet C/2019 Y4, ook wel Atlas genoemd. De helderheid van Atlas nam verrassend snel toe, waardoor het even leek alsof we de komeet met het blote oog hadden kunnen aanschouwen (zie kader). Helaas ging die hoop in rook op. Maar nu maken onderzoekers het goed met een interessante ontdekking over Atlas.
De komeet C/2019 Y4, ook wel Atlas genoemd, werd eind vorig jaar op 28 december 2019 ontdekt door Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System (ATLAS). De komeet stevende af op onze zon, wat betekent dat de helderheid – net als bij veel andere kometen – steeds verder zou toenemen. De helderheid van komeet Atlas nam echter verrassend snel toe, waardoor het even leek alsof de komeet voor een boel spektakel zou zorgen; astronomen hadden namelijk voorzichtige hoop dat de komeet op het moment dat hij het dichtst bij de zon zou bevinden, een prachtige show weg zou geven. Het zou betekenen dat we Atlas met het blote oog aan de nachtelijke hemel hadden kunnen zien schitteren. Helaas onthulden latere waarnemingen dat de komeet al vroegtijdig in stukken was gebroken. Het betekent dat de komeet toch over een zwakkere kern beschikte, waardoor deze nog voor dat het perihelium was bereikt, uiteenviel.
Hoewel het spektakel in 2020 uitbleef, vermoeden onderzoekers nu dat komeet Atlas al eerder in de geschiedenis voor een prachtig schouwspel heeft gezorgd. Astronoom Quanzhi Ye stelt namelijk dat de komeet weleens een afgebroken stuk kan zijn van een oude bezoeker die 5000 jaar geleden aan de nachtelijke hemel verscheen. Destijds wist een komeet binnen een straal van 37 miljoen kilometer van de zon te komen; dat is dichterbij de zon dan Mercurius; de binnenste planeet van ons zonnestelsel. Deze oeroude komeet zou tegen het einde van het stenen tijdperk mogelijk een spectaculair gezicht zijn geweest voor beschavingen in heel Eurazië en Noord-Afrika.
Broertjes
Waarom onderzoekers denken dat komeet Atlas een brokstuk is van deze naamloze bezoeker? Omdat Atlas hetzelfde baanspoor volgt als dat van een komeet die in 1844 werd gezien. Dit betekent dat de twee kometen waarschijnlijk broertjes zijn en een gemeenschappelijke ‘moeder’ hebben; de komeet die vele eeuwen geleden nabij de zon uiteenspatte.
Komeetfamilie
Dergelijke ‘komeetfamilies’ komen veelvuldig voor, zo stellen de onderzoekers. Een bekend voorbeeld is de gedoemde komeet Shoemaker-Levy 9 (SL9) die in 1994 door de zwaartekracht van planeet Jupiter woest uit elkaar werd getrokken. Het ‘treintje’ van los slingerende fragmenten van de komeet was echter van korte duur. Deze sloeg stukje bij beetje op Jupiter in met een kracht vergelijkbaar met 300 miljoen atoombommen.
Grote vraag
Het betekent dus dat komeet Atlas mogelijk al eerder de zon heel dicht heeft genaderd. En dat doet een prangende vraag rijzen. Als Atlas namelijk meer dan 5000 jaar geleden rakelings langs de zon is gescheerd, waarom viel ie in 2020 dan op een relatief grote afstand van onze moederster al uit elkaar? “Dat is de grote vraag,” zegt Ye. “Het is heel ongebruikelijk omdat we het niet zouden verwachten. Dit is de eerste keer dat een familielid van een zogenoemde langperiodieke komeet al vroegtijdig uit elkaar valt.”
In tegenstelling tot zijn veronderstelde moederkomeet, spatte Atlas al uiteen op een afstand van meer dan 160 miljoen kilometer van de zon; dat is verder dan de afstand tussen de zon en de aarde. Volgens de onderzoekers is komeet Atlas dan ook gewoon ‘raar’. Dat hij op een grotere afstand dan zijn moederkomeet verbrokkelde, “benadrukt de vreemdheid ervan,” aldus Ye.
Verklaring
De onderzoekers zijn in hun studie tevens op zoek gegaan naar een sluitende verklaring voor de vroegtijdige verbrokkeling van komeet Atlas. Ze ontdekten dat een fragment van Atlas in enkele dagen uiteenviel terwijl een ander fragment nog weken standhield. “Dit vertelt ons dat het ene deel van de kern sterker was dan het andere deel,” stelt Ye. Een mogelijkheid is dat stromen van uitgestoten materiaal de komeet zo snel hebben rondgedraaid, dat de centrifugale krachten hem uit elkaar hebben gescheurd. Een alternatieve verklaring is dat het over zogenaamd ‘supervluchtig’ ijs beschikte, waardoor de komeet als exploderend luchtvuurwerk uit elkaar werd geblazen. Toch blijft het bij speculatie. “Het gedrag van komeet Atlas is interessant, maar moeilijk uit te leggen,” concludeert Ye.
Komeet Atlas is dus helaas niet meer. Maar van zijn overlevende broertje kunnen toekomstige aardbewoners mogelijk nog wel horen. Zo voorspellen de onderzoekers dat ie ergens in de 50e eeuw naar ons zonnestelsel zal terugkeren.
