De Garden Route is een waar paradijs en daarmee één van de grootste trekpleisters van Zuid-Afrika. Eeuwenlang hebben mensen druk uitgeoefend op dit gebied en nu, met het veranderende klimaat, is het de vraag wat er van dit prachtige gebied overblijft.
De 18e-eeuwse Franse ontdekkingsreiziger en onderzoeker François La Vaillant hield van de natuur. Vergezeld door aapje Kees reisde hij door Zuid-Afrika waar hij vogels en insecten verzamelde. In 1780 leidde zijn pad naar de Garden Route. “Het land draagt de naam Outeniqua, wat in Hottentot ‘een man beladen met honing’ betekent,” schreef La Vaillant. “De bloemen groeien hier in miljoenen aantallen en verspreiden heerlijk ruikende geuren. Hun kleur, de variëteit, de pure en frisse lucht die men hier inademt; dit alles maakt het gebied tot een betoverende plek.”
Terwijl ik de Suspension Bridge and Lookout Trail in Garden Route National Park loop, kan ik het niet meer met hem eens zijn. Aan beide zijden van het pad groeien de meest prachtige, wilde planten en ruikt het naar een oase van bloemen. Het is een gemakkelijke wandeling, die leidt langs de westelijke kant van Stormsriver Mouth. Onderweg passeer je kleine strandjes, rotsblokken en een waterval en kom je uit bij de suspension bridge die over het water van de Stormsriver Mouth gespannen staat. Eenmaal daar, dan kun je er nog voor kiezen om verder te lopen. Een zeer steile klim over een rotsachtig pad leidt je uiteindelijk naar een uitkijkpunt. Puffend kom ik daar aan. Als ik opkijk, ben ik sprakeloos. Wat een uitzicht. De oceaan slaat rondom de baai met geweld tegen de rotsen. Zee gaat over in land en land gaat over in groene heuvels, overladen met planten en bomen. La Vaillant had helemaal gelijk; de Garden Route is een betoverende plek.
Garden Route
De Garden Route, ofwel Tuinroete in het Afrikaans, is het gebied langs de zuidkust van Zuid-Afrika en loopt ongeveer van Mossel Bay naar Tsitsikamma, ingesloten tussen de zee en het Outeniqua-gebergte. De vele nationale parken beschermen een reeks van bedreigde, maar tegelijkertijd prachtige natuurlijke parels. Hoge kliffen storten in dramatische ravijnen. In een bos waar mossen en varens groeien, steken duizend jaar oude bomen boven het bladerdek uit. Kleine strandjes, omringd door heuvels zijn uitstekende plekken om dolfijnen, walvissen en zeehonden te spotten. In dit prachtige stukje natuurgebied kom ik Heinie Bosman tegen, een local die al zijn hele leven in de Garden Route woont en werkt. Met hem heb ik het tijdens een autorit over de pracht en praal van de Garden Route, maar ook over zijn zorgen om het gebied. Hij wijst uit het raam naar een hoog, strak en modern gebouw. “Het is zo zonde,” zegt hij hoofdschuddend. Door het aantrekkende toerisme en mensen die vanuit andere delen uit Zuid-Afrika zich in de Garden Route vestigen, worden er in rap tempo hoge hotelgebouwen en winkelcentra uit de grond gestampt. Deze staan in schril contrast met de bescheidenheid van de Garden Route sfeer, waar mensen één met de natuur zijn en in eenvoudige huizen leven. “Natuurlijk zijn we niet tegen vooruitgang,” zegt Bosman, “maar ze zouden wel meer rekening kunnen houden met de huidige bouwstijl.” Maar dit zijn niet de enige zorgen. Ook de gevolgen van klimaatverandering zijn hier volgens hem zichtbaar. “Ons weer is een van de beste weertypes in de wereld,” zegt hij. “Helaas merken we op dit moment drastische fluctuaties in de temperatuur. In februari vriest het, terwijl dat onze heetste maand van het jaar was. We hebben sterk stijgende temperaturen in de winter en soms extreem veel regenval. Het weer is nooit hetzelfde en is steeds moeilijker te voorspellen. Dat is altijd al het geval in de Garden Route, maar de laatste tijd zijn er hogere pieken, in zowel koude als warme richting.”
Klimaatverandering
Uit kaarten van het onderzoekscentrum Pew Research blijkt echter dat de Zuid-Afrikaanse samenleving zich in vergelijking met West-Europese landen of Zuid-Amerikaanse landen nog niet heel druk maakt over het veranderende klimaat. Terwijl volgens studies Zuid-Afrika nog weleens hard geraakt kan worden. De temperaturen zijn in de laatste zestig jaar significant gestegen. Voorspellingen laten zien dat deze temperatuurstijging waarschijnlijk doorzet en in 2050 de temperatuur aan de kust met 1-2 graden Celsius gestegen is, en in het binnenland met 3-4 graden Celsius. Tegen 2100 zal de temperatuur zelfs met 3-4 graden Celsius aan de kustgebieden gestegen zijn en in het binnenland met 6-7 graden Celsius. Geen goed nieuws voor de inwoners, waarvan een groot gedeelte in erbarmelijke omstandigheden leeft. De huizen in de duizenden townships zijn niet gebouwd op extreme weersomstandigheden en bieden te weinig bescherming. Hierdoor is er meer kans op ziekten die de verarmde mensen nog verder in gevaar brengen. Daarnaast kampt Zuid-Afrika op dit moment al met watertekort, waardoor sommige gemeenschappen niet genoeg drinkwater hebben. Als er nog minder regen valt en gebieden droger worden, kan dit weleens ernstige gevolgen hebben voor de mens, maar ook voor de landbouw. Niet alle boeren beschikken over goede irrigatiesystemen, waardoor de kans groter is dat oogsten mislukken.
Veranderingen
Ik neem een binnenweg naar Mossel Bay die de oude Garden Route wordt genoemd. Het is een magische route die in de 19e eeuw werd aangelegd. Voor lange tijd werd dit traject als officiële weg gebruikt. Maar in 1961 werd de N2 geopend, een 2.255 kilometer lange snelweg die van Kaapstad naar Ermelo loopt en de oude Garden Route verving. Hoewel je over de N2 een stuk sneller van A naar B rijdt, geeft de provinciale binnenweg je een kijkje in de schatkist van de Garden Route. Weelderige bomen buigen over een zanderig, met gaten gevuld pad. Bruggen leiden over kleine beekjes en de grote rotspartijen contrasteren met kleine, bijzondere bloemen. Ruim 9000 verschillende soorten planten maken de naam ‘Garden Route’ waar. Het is prachtig, maar als ik in Mossel Bay aankom, valt me de gele, uitgedroogde planten op die aan de zijkant van de weg groeien. Het had in mei en juni al moeten regenen, maar in die maanden is er nauwelijks iets gevallen. Ook het gras dat veel dieren eten, wordt hierdoor aangetast en waterpoelen komen lager te staan. Zebra’s, impala’s, neushoorns en andere wilde dieren verplaatsen zich op zoek naar betere plekken. Maar omdat de reservaten omheind zijn, lopen ze uiteindelijk tegen een hek aan. Tot op heden worden de waterpoelen niet bijgevuld en de dieren niet bijgevoerd. De natuurparken willen de dieren zo wild mogelijk houden. Maar als er minder regen gaat vallen en gebieden droger worden, wordt het lastig om de tekenen te blijven negeren. Dan ontstaat er in Zuid-Afrika een soortgelijke discussie als in Nederland over de paarden in de Oostvaardersplassen: bijvoeren of niet?
Bedreigd
Het is een zonnige ochtend als ik een wandeling maak in Robberg Nature Reserve in Plettenberg Bay, een plek die in 1778 vernoemd is naar gouverneur Joachim van Plettenberg. Vanuit Mossel Bay is het zo’n twee uur rijden in oostelijke richting. Als ik op het strand uitkom, kijk ik naar de zee met zijn witte woeste schuimkoppen, die vervolgens als een waaier het strand op rollen. Ik kijk terug naar het pad waar ik gelopen heb, naar heuvels begroeid met talloze planten. Dit landschap heet fynbos, een van de zes floral kingdoms in de wereld met 9600 geregistreerde plantensoorten. 70% daarvan komt nergens anders ter wereld voor. Deze vegetatie trekt unieke soorten dieren aan, zoals de grysbok – een kleine antilopesoort – en verschillende schildpadden, amfibieën, reptielen en vogels die volledig afhankelijk zijn van fynbos. Helaas is fynbos op dit moment één van ’s werelds meest bedreigde hotspots: 1736 fynbos planten worden op dit moment ernstig bedreigd, of zijn uiterst kwetsbaar. Dit komt door de dreiging van woekerende plantensoorten zoals Acaciabomen uit Australië, door stedelijke uitbreiding en het omzetten van natuur naar landbouwgrond, maar ook door de huidige klimaatverandering. Sinds 1960 is ook de fynbos sterk opgewarmd, waardoor het huidige klimaat voor sommige plantensoorten steeds minder geschikt lijkt te zijn. Het warmere en drogere klimaat vergroot daarnaast de kans op bosbranden.
Al deze veranderingen zijn eveneens nadelig voor de fauna. Sommige dieren kunnen niet goed tegen extreme temperaturen, kunnen niet leven tussen andere vegetatiesoorten of zijn heel kwetsbaar voor bosbranden. Mocht de verwachting van een temperatuurstijging van 2 graden Celsius aan de kustgebieden doorzetten, dan zal dit waarschijnlijk het einde betekenen voor de Cape Rock jumper, een van de vijf vogelsoorten die alleen in de fynbos te vinden is. Maar dit is niet de enige verdwijnende schat in de Garden Route. Een droger en warmer klimaat zal naar verwachting ook leiden tot een afname van de algehele vegetatiestructuur. De talloze prachtige bloemen en planten zullen zich niet staande weten te houden waardoor minder bijzondere grassoorten zullen oprukken.
Bomen planten
Via de prachtige oude Garden Route kom ik aan in Wilderness. George Bennet kocht het stuk grond in 1877 en noemde de plek Wilderness, want dat was precies wat het was. De met bomen bedekte heuvels lopen over in een zanderig strand van meer dan 8 kilometer lang. Maar veel bomen zijn de afgelopen tientallen jaren gekapt. Op dit moment is er nog slechts 30% van het oorspronkelijke bos over. En dat terwijl, als de klimaatverandering doorzet, bomen nog weleens goed van pas kunnen komen. Dat dacht ook Ryan Nolan, de bedenker van het Precious Tree Project. Vijftien mensen bepakt met gieters en scheppen hebben zich verzameld om nabij Wilderness bomen te planten. “Elk mens heeft een impact op de planeet en het milieu. Bijvoorbeeld door auto te rijden, de verwarming hoog te zetten of door de aanschaf van allerlei producten. Hierdoor laten we een gigantische ecologische voetafdruk achter,” legt Nolan uit. Met het Precious Tree Project wil Nolan iets terug doen voor de aarde. “Het planten van een inheemse boom levert een positieve bijdrage aan een gezonder leven, compenseert onze uitstoot van broeikasgassen en verlaagt onze ecologische voetafdruk.” Nolan wil in Wilderness duizend bomen planten. Als dit doel behaald is, wil hij het project uitbreiden naar andere delen in de Garden Route. “Vijfentwintig gebieden zijn geselecteerd waarvan de eigenaren het initiatief tonen om het oorspronkelijke bos te herstellen. Woekerende boomsoorten worden verwijderd en in elk gebied worden veertig inheemse bomen teruggeplaatst.” Bomen die teruggeplaatst worden, zijn voornamelijk de Kaapse Beuk en een langzamer groeiend soort zoals de Outeniqua Yellowwood, met de bedoeling om een zo’n bosrijk mogelijke natuur te creëren. “Als deze bomen geplant zijn, zullen ze gelijk allerlei vogels en insecten aantrekken. Die zullen op hun beurt helpen bij het versnellen van het herstelproces,” zegt Nolan.
Het is een koude zaterdagavond en iedereen heeft zich in het hostel verzameld rond de twee brandende kampvuren. Op één ervan staat een zwarte pan zachtjes te sudderen. Een man met dreadlocks en gekleed in een lang gewaad leert de anderen rond het vuur de djembé te bespelen. Dan pakt hij een didgeridoo, een enorm blaasinstrument waarop hij in een goed ritme een aangenaam geluid produceert. Terwijl ik daar zit te luisteren en naar het kampvuur staar, dringt de pracht en praal van dit gebied tot me door. Strand, bos, meren, rivieren, bergen en bloemen zijn in alle uitbundigheid aanwezig. Dit is wat François La Vaillant in de negentiende eeuw vast ook gezien moet hebben. De gezellige, bijna hippie-achtige sfeer in de Garden Route zorgt voor een welkom gevoel. De mensen zijn vriendelijk, leiden een holistische levensstijl en proberen in balans te leven. Helaas zijn veel schatten van de Garden Route op dit moment langzaam aan het verdwijnen, maar ik hoop dat er nog genoeg overblijft voor onze (klein)kinderen om van te genieten. Door initiatieven van individuele goeddoeners zoals Ryan Nolan is er wel een sprankje hoop op het voortbestaan van de natuur. Zal het genoeg zijn? Ik mijmer weg terwijl de pure noten van de didgeridoo mijn oren binnen komen, en met mijn ogen volg ik een rookpluim van het kampvuur dat in het donker in het bos verdwijnt.
Vivian Lammerse (1993) is een bijna afgestudeerd journaliste en heeft een grote passie voor natuur, klimaat en reizen. Twee maanden verbleef zij in Zuid-Afrika om inspiratie op te doen voor milieu-gerelateerde verhalen die ze de komende weken zal onthullen.
