Volgens wetenschappers moest de grens worden verlegd om een beter begrip van de menselijke ontwikkeling mogelijk te maken.
Onderzoek naar menselijke embryo’s was tot voor kort alleen toegestaan tijdens de eerste veertien dagen na bevruchting in het lab. Maar daar komt nu verandering in. De International Society for Stem Cell Research (ISSCR) heeft namelijk onlangs de bijgewerkte richtlijnen voor stamcelonderzoek vrijgegeven. En daarin wordt tevens gesproken over de versoepeling van de ’14 dagen-regel’.
De 14 dagen-regel
Zoals gezegd belette de 14 dagen-regel wetenschappers om menselijke embryo’s langer dan twee weken in het laboratorium te laten groeien. “Na dit punt moesten embryo’s worden vernietigd,” legt de Britse bioloog Robin Lovell-Badge in Nature uit. En op zich was die regel niet zo vreemd. “Toen deze grens veertig jaar geleden werd voorgesteld, kon niemand menselijke embryo’s veel langer dan vijf dagen kweken,” gaat Lovell-Badge verder. Maar nu verhindert deze grens onderzoek naar een hele belangrijke periode, namelijk die tussen de 14 en 28 dagen. Dit is de periode waarin weefsels zich beginnen te vormen. Bovendien verschijnen rond twee weken ook pas de eerste tekenen van het centrale zenuwstelsel. De eerste neuronen zien we daarnaast pas op dag 42.”
Menselijke ontwikkeling in de eerste twee weken
De roep om versoepeling van de 14 dagen-regel klinkt al langer. Zeker sinds onderzoekers er in 2016 in slaagden om embryo’s daadwerkelijk twee weken in leven te houden. Dankzij deze studie kregen we een goed beeld van de moleculaire en cellulaire processen die in de eerste veertien dagen van de menselijke ontwikkeling plaatsvinden. “Dit deel van de menselijke ontwikkeling was een complete zwarte doos,” zegt onderzoeker Ali Brivanlou. Om licht op die zwarte doos te werpen, moesten de onderzoekers verschillende belangrijke problemen overwinnen, zoals het zoeken naar de juiste chemische omgevingen voor de blastocyste (holle balletjes die ontstaan wanneer een bevruchte eicel zich deelt) en een geschikte ‘steiger’ waar het zich aan kan hechten. Uiteindelijk slaagden de onderzoekers erin om het menselijke embryo twee weken in leven te houden. En daardoor kregen we een inkijkje in wat er tijdens de allereerste momenten in de menselijke ontwikkeling – die plaatsvinden tijdens een kritieke periode net na de bevruchting – gebeurt.
Roep om versoepeling
Om echter ook te gaan begrijpen wat er na die eerste periode gebeurt, riepen de onderzoekers destijds al op om nog eens naar die 14 dagen-regel te kijken. Want die regel bleek niet langer adequaat voor de huidige wetenschappelijke ontwikkelingen. “Het verleggen van de grens maakt een beter begrip van de menselijke ontwikkeling mogelijk,” legt onderzoeker Bernard Tuch en directeur van het NSW Stem Cell Network uit. “Het is momenteel al technisch haalbaar om apenembryo’s tot 20 dagen in het lab te kweken. Daarom werd de vraag gesteld of hetzelfde moet worden toegestaan met menselijke embryo’s. Op die manier krijgen we beter inzicht in hoe bepaalde stoornissen of afwijkingen beginnen.”
Voordelen
Wetenschappers betogen dat versoepeling van de regel inzicht kan verschaffen in de processen die ten grondslag liggen aan miskramen of aangeboren afwijkingen. Bovendien kunnen we hierdoor mogelijk ook IVF-procedures verbeteren. Op dit moment mislukken deze nog vaak. Maar door de 14 dagen-regel te versoepelen, zouden die mogelijk beter bestudeerd kunnen worden. Een ander pleidooi voor het rekken van de tijdslimiet, is de opkomst van zogenaamde chimeren; ofwel een mengsel van twee soorten. Denk hierbij aan het inbrengen van menselijke stamcellen in dieren. Dergelijke studies zouden op een dag mogelijk kunnen resulteren in het vermogen om vervangend menselijk weefsel in een dier te kweken, zoals hart- en nierweefsel. En die zouden dan weer ingezet kunnen worden bij orgaantransplantaties. “Hierdoor kan een varken bijvoorbeeld een mensenhart voortbrengen,” legt Lovell-Badge uit. “Andere technieken zijn onder meer het maken van eitjes en sperma uit stamcellen, het bewerken van genomen en het vervangen van organellen. Deze benaderingen zouden niet alleen ons begrip van de biologie uitbreiden, maar zouden tevens kunnen helpen om bepaalde ziekten bij de mens te behandelen of zelfs te voorkomen.”
In theorie gaat dat zo. Een embryo – bijvoorbeeld dat van een varken – wordt zo aangepast dat het geen alvleesklier ontwikkelt. Vervolgens worden er menselijke stamcellen ingebracht met als doel om een menselijke alvleesklier in het varken te kweken. Als die alvleesklier vervolgens ‘af’ is, zou deze uit het varken gehaald kunnen worden en in een mens geïmplanteerd. Bovendien zouden er ook specifieke stamcellen van de patiënt gebruikt kunnen worden waardoor de kans dat het donororgaan wordt afgestoten enorm afneemt.
De ISSCR heeft nu aangegeven de toegestane onderzoeksperiode te willen uitbreiden. Mits onder strikte voorwaarden. Zo moet elke aanvraag onderworpen worden aan een beoordelingsproces en een openbaar debat. “Belangrijk is dat elk voorstel afzonderlijk moet worden beoordeeld op de vraag of het onderzoek gerechtvaardigd is,” legt Lovell-Badge uit. “Er wordt bijvoorbeeld gekeken of het onderzoek echt nodig is, of dat er alternatieve manieren zijn om de informatie te verkrijgen, enzovoort. Hoe meer embryo’s er zouden worden gebruikt, of hoe langer ze in cultuur zouden worden gehouden, hoe hoger de lat. Bovendien moet er – voordat er goedkeuring kan worden gegeven – voldoende publieke steun zijn. Dit dient zowel kwantitatief (zoals met opiniepeilingen) als kwalitatief (met bijvoorbeeld burgerpanels) beoordeeld te worden.”
Het toepassen van de richtlijnen vereist dus een grote publieke betrokkenheid. En op die manier kan het onderzoek naar menselijke embryo’s dus op een ethische manier uitgebreid worden. “Dit is een belangrijke update, die voortbouwt op jarenlange toewijding van de samenleving om stamcelonderzoek op alle vlakken te verbeteren,” zegt onderzoeker Christine Mummery. “De updates hebben betrekking op nieuwe methoden om fundamentele biologische processen te begrijpen die uiteindelijk kunnen leiden tot het verzachten van slopende ziekten en aandoeningen.” De internationale stamcelrichtlijnen zullen in 2026 opnieuw worden herzien.
