Waarom volgen we in nood zo graag een krachtige persoonlijkheid? Dit is waarom we massaal kwispelen naar de baas.
Voor het eerst in bijna vijftig jaar werden we als Nederlanders onlangs direct toegesproken door onze premier. De laatste keer was ook in een crisis, namelijk de oliecrisis in 1973. Toen bemoedigde oud-premier Den Uyl ons. Ook nu kampen we weer massaal met zorgen en net als toen, neemt onze premier het voortouw om ons gerust te stellen en in te lichten. En als Rutte ons toespreekt, luisteren we natuurlijk.
Reden om te willen volgen
Alhoewel, hoe natuurlijk is dat eigenlijk? Zeer natuurlijk, volgens Prof. dr. Mark van Vugt van de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Een heel fundamenteel motief om een leider te volgen is het krijgen van bescherming. Daarom zullen we in tijden van dreiging, als we ons onveilig voelen, extra behoefte hebben aan bescherming. Dan wenden we ons tot onze leider. Of we ons nu bedreigd voelen door terroristische terreur, financiële misère of zoals nu een gezondheidscrisis.
Hoe doet een goed politicus dat? Hij moet natuurlijk ten eerste met een goed verhaal aankomen,” meent Van Vugt. “We hebben dan een krachtige boodschap nodig om onze natuurlijke neigingen, die in nood niet altijd verstandig zijn, te onderdrukken en daar ook een beloning tegenover gesteld te krijgen. Verder moet hij een oplossing aandragen. Het optimisme mag niet in twijfel getrokken worden.”
Fatalistische reacties op Rutte
Of Rutte op bovenstaande belangrijke punten gescoord heeft met zijn speech, betwijfelt Van Vugt. “Hij heeft een goede poging gedaan, maar is te veel op de stoel van de wetenschapper gaan zitten en te weinig op die van politiek leider. Het verhaal over de groepsimmuniteit bijvoorbeeld, straalde niet veel optimisme uit. Je ziet daar ook meteen fatalistische reacties op komen op social media. De houding van: ‘Nou, als ik het toch ga krijgen, kan ik net zo goed weer aan het werk en de hygiëne over boord gooien’. Soortgelijke politieke speeches in het buitenland, zijn daarna dan ook weer genuanceerd, zoals bijvoorbeeld in Groot-Brittannië.
Aanpassen en beloond worden
Als je kijkt naar zijn primaire taak, namelijk: ons beschermen, had hij beter een beroep op ons kunnen doen om ons gedrag aan te passen. Ons te herinneren aan noodzakelijk veranderde sociale normen als het gaat om fysiek contact en hygiëne. De beloning is dan, dat we er met zijn allen en als natie weer bovenop komen en de gezondheidsrisico’s verminderen. De wetenschappelijke voorspelling van Rutte is een lastige overweging voor een leider. Ook als is het waar, moet je het dan zeggen of niet? Rutte meende duidelijk van wel.”
De erkenning en kennis van de leider
En dat is terecht, volgens psycholoog drs. Judritza ter Linde-Jasinta, psycholoog NIP en directeur van een bedrijf gespecialiseerd in trainingen voor onder meer managers en andere leidinggevenden. “Het is ten eerste goed om te zien dat ook de leider onder de indruk is van de situatie.” Dit is belangrijk, volgens haar voor de erkenning van onze emoties en zorgen: “Het ligt dus niet aan mij, denken we dan. Verder is het zaak dat hij het probleem serieus neemt. Hij weet wat er gebeurt. Tot slot willen we een leider die aan onze zijde staat. We willen ons immers niet alleen voelen staan. Ook dit element zagen we terug in de speech.”
Paniek belemmert keuzes
“Paniek, zoals er nu is, verlamt mensen en men zoekt iemand om te volgen zodat er geen keuzes gemaakt hoeven te worden. We willen dat deze, verantwoord, voor ons worden genomen. Daarom denk ik, dat de speech zoals deze is gehouden, beheerst maar voldoende ernstig is. We zagen geen premier in paniek maar één die standvastig en zeker was. In de speech heeft de premier verteld wat de maatregelen zijn die moeten worden genomen en hij legde uit hoe hij tot deze keuzes was gekomen. Daarmee neem je het volk serieus en laat je zien dat je weloverwogen beleid voert.”
Rust door speech
“Ik denk dat het vele Nederlanders gerust heeft gesteld, maar hen ook nog eens duidelijk heeft gemaakt dat deze epidemie geen grap is en dat we echt moeten doen wat de experts en wetenschappers zeggen. Wat mij betreft, was dit een hele goede speech. Ik voelde me persoonlijk aangesproken en begrepen. Er kwam in mij ook een soort rust. Het gevoel dat ik dit zelf niet kan oplossen, maar dat we capabele mensen aan het roer hebben.”
Leiders en autoriteiten op het gebied van politiek en wetenschap weten één ding in ieder geval zeker: zolang we in de coronacrisis zitten, zullen wij hoopvol naar hen blijven kijken en hen volgen.
