Het Lucifer-Effect: de flinterdunne lijn tussen goed en kwaad

Denkt u dat u nooit kan worden beïnvloed door mensen of slechte invloeden? Zou u of iemand die u kent ooit andere mensen kunnen martelen? U zegt vast volmondig nee! Volgens dr. Philip Zimbardo, professor aan de Stanford University, is iedereen ertoe in staat.

Zimbardo is wellicht het meest bekend van het Stanford-gevangenisexperiment dat hij in 1971 uitvoerde in de kelders van de Universiteit van Stanford. Het experiment toonde aan dat mensen als u en ik onder bepaalde omstandigheden tot gruwelijke dingen in staat zijn. In een nagebootste gevangenis kregen ‘normale’ studenten willekeurig de rol van bewaker of van gevangene toebedeeld. Hoewel het de bedoeling was dat het experiment twee weken duurde, moest het na zes dagen worden afgebroken. Studenten konden geen onderscheid meer maken tussen spel en werkelijkheid. Twee gevangen waren na een zenuwinzinking afgevoerd, één gevangene was in hongerstaking, een andere gevangene lag non-stop te schreeuwen in de isoleercel en de overige gaven afgestompt en apathisch gehoor aan de bevelen van de bewakers.

Eén van de gevangene die werd onderworpen aan folteringen in Abu Ghraib. Foto: Wikimedia Commons
Eén van de gevangene die werd onderworpen aan folteringen in Abu Ghraib. Foto: Wikimedia Commons

Abu Ghraib, Irak
In 2004 kwam de Abu Ghraib gevangenis in het nieuws toen foto’s over de mensonterende behandeling van Iraakse gevangenen door leden (zowel mannen als vrouwen) van het Amerikaanse leger openbaar werden gemaakt. Het gebeurde allemaal op één enkele plaats, celblok 1A, tijdens de nachtdienst. Celblok 1A was het centrum voor militaire inlichtingen. Het was de afdeling waar mensen werden ondervraagd. De militaire politie zette de soldaten onder druk om de lijn te overschrijden en gaf hun toestemming om de wil van de vijand te breken om hen voor te bereiden op de ondervraging. Hierdoor werd er een situatie gecreëerd waarin mensen toestemming kregen om alles te doen wat ze wilden. Wat daarna gebeurde, was volgens Zimbardo onvermijdelijk. De beelden van de soldate die een man voortsleept aan een hondenriem en de grijnzende soldaten die met opgestoken duim bij een dode gevangene hurken gingen de hele wereld over.

Zimbardo was geschokt maar niet verrast toen hij hoorde wat er was gebeurd in de gevangenis. Hij had het al eens gezien bij het Stanford-gevangenisexperiment. In 2006 werd Zimbardo getuigendeskundige bij het Abu Ghraib-proces voor de Amerikaanse soldaat Chip Frederick die beschuldigd werd van martelpraktijken. Hij kreeg toegang tot tientallen onderzoeksrapporten en kon een psychologische analyse doen om te zien of de desbetreffende soldaat een goed persoon was. Ook had hij toegang tot honderden foto’s, van gewelddadige en seksuele aard, die deze soldaten met eigen camera’s hadden gemaakt. De reden dat Zimbardo getuigendeskundige werd, was omdat hij vond dat de soldaten uit Abu Ghraib niet anders waren dan u of ik.


In de voordracht bij een TED-conferentie toont Philip Zimbardo inzichten en expliciete foto’s van het Abu Graib-proces.

Rotte appels of is er wat anders aan de hand?
Zimbardo noemt de transformatie van het menselijk karakter het Lucifer-Effect. Genoemd naar Gods favoriete engel Lucifer. Lucifer was ongehoorzaam aan God en werd uiteindelijk de duivel. Volgens Zimbardo kan op drie manieren worden verklaard waarom mensen dergelijke karaktertransformaties doormaken. In eerste instantie wordt er altijd gekeken naar de aanleg van het individu. Tijdens een TED-conferentie zei hij het volgende: “Mensen zijn de acteurs op het toneel, maar we moeten wel bewust zijn van de omstandigheden. Wie zijn de spelers? Wat is het kostuum? En is er een regisseur?”. Hiermee doelt Zimbardo op de externe factoren rond een individu. Tot slot is er nog een derde factor en dat is het systeem. Het systeem creëert de situaties. Volgens het Taguba rapport was de militaire politie onderdeel van een eenheid die niet goed was opgeleid voor dit soort operaties. De eenheid miste discipline, kende de procedures niet en was onder constante dreiging van aanvallen van buitenaf. Zimbardo is van mening dat in het geval van Abu Ghraib de schuldigen zich niet alleen aan de onderkant van de hiërarchie (de soldaten) bevinden. Ook het systeem (de legerleiding en uiteindelijk president Bush) zijn verantwoordelijk.

WIST U DAT..

…u zich kunt verzetten tegen ongewenste invloeden? Deze tips van Zimbardo kunnen goed van pas komen.

Wij mensen denken graag dat de lijn tussen goed en kwaad ondoordringbaar en vast is, maar goede mensen kunnen verleid worden om die lijn te overschrijden. Het Stanford-gevangenisexperiment en ook het verhaal van de Abu Ghraib gevangenis laten zien dat mensen tot alles in staat zijn. Wat vindt u? Zijn de soldaten slachtoffer van de situatie en het systeem of zijn ze zelf verantwoordelijk voor de misdaden die ze hebben gepleegd?

Bronmateriaal

"The "Taguba Report" On Treatment
Of Abu Ghraib Prisoners In Iraq
" - findlaw.com
"Social Influence:Stanford Prison Experiment" - simplypsychology.org
"The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil" - lucifereffect.com
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door westerndave (cc via Flickr.com).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd