Wat weten we van deze veertiende eeuwse Afrikaanse koning?
Als iemand je vraagt wie de rijkste man op aarde is, zullen namen als Jeff Bezos en Bill Gates je wellicht als eerste te binnenschieten. En met geschatte vermogens van respectievelijk 112 en 90 miljard zijn beiden ook absoluut vermogend te noemen. Maar zijn het ook de rijkste mannen die ooit op aarde hebben rondgelopen? Waarschijnlijk niet. Die eer valt namelijk te beurt aan Mansa Moussa: een koning die in de veertiende eeuw over Mali regeerde, duizenden kilo’s goud tot zijn beschikking had en daar zeker niet spaarzaam mee omsprong.
Goud
De rijkdom van Mansa Moussa is te herleiden naar de ligging van zijn koninkrijk. “In West-Afrika is heel veel goud te vinden,” vertelt Jan Jansen, verbonden aan de Universiteit Leiden en hoofdredacteur van het blad History in Africa – A Journal of Debates, Methods, and Source Analysis. “En in tegenstelling tot wat je vaak in films ziet, zit het grootste deel van dat goud niet in goudaders in rotsen, maar als stof in de grond. Van oudsher wordt het gedolven om bijvoorbeeld sieraden van te maken.” En zo ging dat ook in de tijd van Mansa Moussa. Een deel van dat goud werd – vaak via de Arabische wereld – naar Europa geëxporteerd. “Voor de Portugezen en Spanjaarden Amerika ontdekten, kwam vrijwel al het goud in Europa uit West-Afrika. Want daar lag het, als het ware, voor het opscheppen.” De levendige goudhandel legde Mansa Moussa en zijn Mali natuurlijk geen windeieren. Hoe rijk de koning gedurende zijn regeringsperiode exact was, is onduidelijk. Maar over het algemeen wordt wel aangenomen dat zijn vermogen dat van de rijkste mensen van vandaag de dag doet verbleken. “Hij had duizenden kilo’s goud en was superrijk,” aldus Jansen.
Pelgrimstocht
Waar we vandaag de dag over het algemeen veel weten over de rijken der aarde en hun sores, is over Mansa Moussa opvallend genoeg vrij weinig met zekerheid bekend. De pelgrimstocht die hij in 1324 ondernam, vormt daar een uitzondering op. “We weten – mede dankzij recent onderzoek waarbij nieuwe bronnen zijn gevonden en geraadpleegd – zeker dat hij deze pelgrimstocht naar Mekka heeft ondernomen.” Het moet voor de mensen die de koning tegen het lijf liepen een bijzonder gezicht zijn geweest. Naar verluidt werd hij vergezeld door tienduizenden slaven en honderden herauten die elk een goudstaaf op zak hadden. “Je moet bedenken dat goud achttien keer zwaarder is dan water, dus een goudstaaf van 1 liter weegt zo’n achttien kilo,” stelt Jansen. En wie denkt dat Mansa Moussa dat goud voornamelijk meevoerde om mee te pronken, heeft het mis. De Afrikaanse koning ging er tijdens de pelgrimstocht namelijk weinig spaarzaam mee om. Hij deelde het – zoals het een goed moslim en een goed Afrikaans vorst betaamt – bijvoorbeeld uit aan iedereen bij wie hij verbleef. “Hij kende geen kapitalistische samenleving en vond het vanzelfsprekend om van zijn rijkdom te delen en anderen te eren met goud.” De goede bedoelingen van de koning hadden echter een keerzijde. “Hij is enkele weken in Caïro geweest en heeft daar ook veel goud uitgegeven. Zoveel zelfs dat de goudmarkt er enkele jaren gedestabiliseerd is geweest.”
Weinig bekend
Verder weten we eigenlijk heel weinig over Mansa Moussa. De pelgrimstocht en zijn gedrag tijdens die tocht suggereren dat hij een devote moslim was. Verder wijst het feit dat Mali onder zijn heerschappij floreerde, erop dat hij alles onder controle had en een goede koning was. Dat wordt onderschreven door bronnen uit de vijftiende en zestiende eeuw. “In die tijd ontstond er een discussie over de vraag of de toenmalige vorst van Mali een betere vorst en betere moslim was dan Mansa Moussa,” vertelt Jansen. Het onthult dat de mensen Mansa Moussa een paar eeuwen later nog hoog hadden zitten. Tegelijkertijd maakt die discussie het ook lastig om een helder beeld van de veertiende-eeuwse vorst te krijgen. “Het beeld van hem is ook vertekend geraakt door wat er in het kader van die discussie over hem is geschreven.” Aanhangers van Mansa Moussa schilderden de koning wellicht beter af dan deze was, terwijl tegenstanders het tegenovergestelde deden. “Dat maakt het ingewikkeld. Wat ook niet helpt, is dat in Afrika gewoon veel minder geschiedkundige bronnen te vinden zijn. En dus is voorzichtigheid sowieso geboden.”
Terwijl historici de spaarzame bronnen die er omtrent het leven van Mansa Moussa zijn voorzichtig tegen elkaar afwegen, snelde de reputatie van de Afrikaanse koning hem in de loop van de veertiende eeuw – en dan met name na die spraakmakende pelgrimstocht – vooruit. Zo komen we de koning bijvoorbeeld tegen op een kaart die in 1375 in Spanje wordt vervaardigd. “Op de kaart zien we de koning afgebeeld met een klomp goud in zijn hand. Het is natuurlijk gebaseerd op het verhaal dat er in Mali een steenrijke koning leefde.”
Populair
En dat verhaal fascineert nog steeds. “In de populaire cultuur is Mansa Moussa een dingetje aan het worden,” stelt Jansen. Zo duikt de naam van de koning bijna 700 jaar na zijn dood op steeds meer plekken op. De BBC riep hem recent bijvoorbeeld uit tot ‘de rijkste man die ooit geleefd heeft’ en een rapper heeft nog niet zolang geleden een lied gemaakt over Mansa Moussa en zijn enorme fortuin gemaakt. Het is best ironisch. “De koning heeft zijn rijkdom zelf nooit in dollars uitgedrukt,” merkt Jansen op. Sterker nog: hij keek er heel anders tegenaan dan wij, in onze kapitalistische samenleving, doen.
Ook in Mali zelf zijn ze Mansa Moussa nooit helemaal vergeten. “Toen het gebied in 1960 onafhankelijk werd van de Franse kolonisator, moest het – na jaren als Frans Soedan te zijn bestempeld – een nieuwe naam krijgen. En mensen kozen toen voor de naam Mali: een naam die ze kenden van het rijk van Mansa Moussa, die legendarische vader des vaderlands.”
