Onderzoekers hebben iets wonderlijks ontdekt: interactief dromen!
De meesten van ons hebben ze regelmatig: levendige dromen. En dan is het net of je in een heel andere wereld verkeert. Het lijkt misschien dan ook weinig aannemelijk dat je midden in die levendige droom toch ontvankelijk bent voor informatie van buitenaf. En toch is dat exact wat onderzoekers nu in een fascinerende studie – gepresenteerd in het blad Current Biology – onthullen. “Wij ontdekten dat individuen in remslaap de interactie aan kunnen gaan met een onderzoeker en deel kunnen nemen aan realtime communicatie,” aldus onderzoeker Ken Paller. Sterker nog: “Wij tonen ook aan dat dromers in staat zijn om vragen te begrijpen, hun werkgeheugen te gebruiken en antwoorden op vragen te formuleren.”
Het onderzoek
Paller baseert zijn conclusies op experimenten met 36 proefpersonen in maar liefst vier landen, waaronder ook Nederland. Aan het Donders Instituut voor Brein, Cognitie en Gedrag – onderdeel van de Radboud Universiteit – werden ook enkele proefpersonen verzameld. Het was de bedoeling dat zij zouden gaan slapen, waarna de onderzoekers in een lucide droom – een droom waarin de proefpersoon zich ervan bewust is dat hij droomt – zouden proberen om contact te leggen met de proefpersonen. “Sommige mensen hebben spontaan lucide dromen,” vertelt Paller. “Anderen moesten eraan werken en gebruikten verschillende strategieën om de kans op een lucide droom te vergroten. We probeerden deze individuen ook te helpen met behulp van een methode die Targeted Lucidity Reactivation wordt genoemd.” Hierbij worden proefpersonen kort voor ze gaan slapen zintuiglijk geprikkeld en leren ze om die prikkel te associëren met een lucide gemoedstoestand. Wanneer ze in remslaap zijn, worden ze vervolgens aan dezelfde prikkel blootgesteld, in de hoop dat ze zich bewust worden van het feit dat ze dromen.
Vooraf hadden de onderzoekers met de proefpersonen afgesproken dat zij met oogbewegingen zouden laten weten wanneer ze in een lucide droom zaten. Met behulp van onder meer een EEG-scan kon vervolgens bevestigd worden dat mensen ook echt in remslaap waren, zo vertelt Paller. En vanaf dat moment probeerden de onderzoekers contact te leggen met de dromende proefpersonen. Zo legden ze de proefpersonen bijvoorbeeld een eenvoudige rekensom (zoals 4+0) voor. En sommige proefpersonen bleken – ondanks dat ze dus midden in een levendige droom zaten – toch die som te horen, in hun hoofd uit te rekenen en vervolgens ook het antwoord te communiceren. Dat communiceren ging opnieuw via oogbewegingen, waarbij – in het geval van de hierboven genoemde som – vier keer op rij afwisselend het linker- en rechteroog bewoog. “En we stelden nog wat meer vragen,” vertelt Paller. Het ging dan om vragen die alleen met ja en nee beantwoord konden worden en die sommige proefpersonen beantwoordden door één van de twee gezichtsspieren waarvan voorafgaand aan het onderzoek was afgesproken dat ze voor ‘ja’ of ‘nee’ stonden, aan te spannen.
Verrassend
“De meeste mensen zouden voorspeld hebben dat dit niet mogelijk was,” stelt Paller. “En dat mensen wanneer je ze een vraag stelt óf wakker zouden worden óf geen antwoord zouden geven.” Maar de onderzoekers zagen dus iets heel anders gebeuren; midden in de lucide dromen werden vragen correct beantwoord en sommen goed opgelost. “We hadden deze resultaten voorspeld, maar waren wel bezorgd dat de vragen die we stelden, verstoord zouden worden in de droom en daarom niet goed begrepen en dus ook niet goed beantwoord zouden worden. We waren dan ook wel verbaasd over het grote aantal vragen dat goed begrepen en beantwoord werd; er werden maar heel weinig incorrecte antwoorden gegeven.”
Onder de proefpersonen waarmee de onderzoekers succesvol communiceerden terwijl zij in een lucide droom zaten, bevonden zich mensen die vaker lucide droomden, iemand met narcolepsie, maar ook mensen die weinig ervaring hadden met lucide dromen. En alle proefpersonen die tijdens hun slaap reageerden, presteerden boven verwachting. “We hebben meer geleerd over wat iemand die droomt, allemaal kan,” aldus Paller. “En dromers kunnen meer dan we wellicht hadden gedacht. Zij konden zich de instructies over hoe ze moesten reageren, die zij voor ze gingen slapen hadden ontvangen, nog herinneren en deze vervolgens terwijl ze sliepen ook toepassen op nieuwe vragen. Ze begrepen gesproken vragen, gebruikten hun werkgeheugen om wiskundige berekeningen uit te voeren en verschaften zich (voor de ja/nee-vragen, red.) toegang tot autobiografische herinneringen die waren aangemaakt terwijl ze wakker waren.”
Vervolgonderzoek
De proefpersonen waren niet zomaar aan het dromen, maar droomden interactief, zo stellen de onderzoekers in hun studie. Dat de wetenschappers erin slaagden om contact te leggen met mensen terwijl zij droomden, biedt overigens verschillende interessante mogelijkheden. Zo hopen de onderzoekers in de toekomst met behulp van dezelfde methodiek verder te verkennen hoe de cognitieve vaardigheden die mensen tijdens het slapen en dromen vertonen, zich verhouden tot de cognitieve vaardigheden die zij wanneer ze wakker zijn, tentoonspreiden. Daarnaast zou de methode buiten het lab misschien gebruikt kunnen worden om mensen te helpen al slapende problemen op te lossen. Ook kan de methode – waarbij mensen dus geleerd wordt om zich bewust te zijn van het feit dat ze dromen – gebruikt worden om nachtmerries dragelijker te maken.
Daarnaast kan de aanpak wellicht ook worden ingezet om een beter beeld te krijgen van waar mensen nu precies over dromen. Vaak zijn mensen dat namelijk snel weer vergeten. Maar als je mensen daar tijdens hun droom naar vragen kunt, kun je in realtime achterhalen wat zich in hun dromen afspeelt. “We kunnen deze methoden gebruiken om aanvullende experimenten op te zetten en een nieuw licht te werpen op dromen, waarom mensen dromen en welke voordelen dromen hebben voor de tijd waarin we wakker zijn,” aldus Paller. “Dromen kunnen namelijk wel eens verband houden met onze geheugencapaciteit, ons probleemoplossend vermogen, onze creativiteit en ons psychologische welzijn wanneer we wakker zijn.”
