Parasieten: ze zijn niet zo knuffelbaar, maar wel heel belangrijk én in gevaar.
De toekomst ziet er weinig rooskleurig uit voor veel van de nauw aan ons verwante primaten. Ongeveer de helft van de grofweg 500 soorten primaten die nu nog op aarde te vinden zijn, dreigt uit te sterven. En daar kunnen wij ons best druk over maken. Zelden wordt er echter gesproken over de talloze parasieten die deze primaten met zich meedragen en die – samen met hun gastheer – ten onder dreigen te gaan. “Als alle met uitsterven bedreigde primaten echt uitsterven, zullen dat niet de enige soorten zijn die verdwijnen,” benadrukt onderzoeker James Herrera. “Er kunnen ook twee keer zoveel parasieten verloren gaan.”
Zorgwekkend
En hoewel die parasieten in eerste instantie misschien niet zulke warme gevoelens oproepen als de met uitsterven bedreigde primaten, is dat toch zorgwekkend. “Dat is een deel van de biodiversiteit dat zonder dat we het echt merken, zou uitsterven. We weten zo weinig van wat de parasieten in het lichaam doen, dat we eigenlijk ook niet weten wat we kwijtraken.”
Het onderzoek
In een poging iets meer grip te krijgen op wat we op parasitair niveau dreigen te verliezen, hebben Herrera en collega’s een model ontwikkeld. Dit model beschrijft de interacties tussen 213 soorten primaten – van apen tot lemuren en galago’s – en 763 parasieten – zoals bijvoorbeeld wormen en mijten. Vervolgens keken ze wat er gebeurde wanneer bepaalde soorten primaten uitstierven. Het onderzoek schetst een tamelijk grimmig beeld.
De gevolgen van extinctie
Zodra een primaatsoort uitsterft, raken parasieten één gastheer kwijt. Dat kan een parasiet die alleen in deze primaat kan overleven al fataal worden. Maar ook minder kieskeurige parasieten zijn hun leven niet zeker, zo onderstrepen de onderzoekers. Want op dit moment wordt ongeveer de helft van alle primaatsoorten met uitsterven bedreigd. En wanneer meerdere primaatsoorten uit het ecosysteem wegvallen, kunnen ook parasieten die eerder nog uit meerdere gastheren konden kiezen, het onderspit delven.
250 parasieten
En het model maakt pijnlijk duidelijk dat we zo heel veel parasieten dreigen kwijt te raken. Van de 213 primaatsoorten die de onderzoekers in het model opnamen, worden er 108 met uitsterven bedreigd. Als die allemaal verdwijnen, zijn er naar schatting 176 parasieten die geen gastheer meer hebben en dus gedoemd zijn om uit te sterven.
Madagaskar
De onderzoekers maken zich daarbij met name zorgen over primaten die in geïsoleerde gebieden leven. Ze denken dan bijvoorbeeld aan Madagaskar, waar maar liefst 95 procent van de soorten lemuren door aantasting van hun leefgebied, illegale jacht en dierenhandel dreigt te verdwijnen. Meer dan 60 procent van de parasieten die in deze lemuren huizen, zijn voor hun overleving afhankelijk van één soort. En daarmee zijn ze bijzonder kwetsbaar.
Het belang van parasieten
Misschien doet het verlies van deze parasieten je weinig. Wij mensen zijn immers vooral gewend om parasieten met hand en tand te bestrijden; we ontwormen onze huisdieren en ontluizen de kinderen gretig. Maar het is heel belangrijk om te onthouden dat parasieten niet altijd merkbare symptomen of ziekte veroorzaken, zo benadrukt Herrera. Sterker nog: sommige parasieten zijn goed voor ons. Zo zijn er bijvoorbeeld aanwijzingen dat parasitaire wormen die in de darmen leven infecties kunnen bestrijden en autoimmuunziektes tegen kunnen gaan. Van veel van de parasieten die in primaten leven, weten we echter niet precies wat ze doen in hun gastheer en welke rol zij of de interactie tussen primaat en parasiet in het grotere ecosysteem vervullen. Sterker nog: een groot deel van de parasieten kennen we helemaal niet. Zo suggereerde een recente studie bijvoorbeeld dat 85 tot 95 procent van de parasitaire wormen die in dieren wonen nog niet eens ontdekt is!
Malaria
Tenslotte kan het verdwijnen van primaatsoorten er ook toe leiden dat hun niet zo kieskeurige parasieten in hun wanhoop overspringen op gastheren die nog wel overvloedig voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan de in veel opzichten op primaten lijkende mens. De onderzoekers zijn op basis van hun analyse niet in staat om in te schatten hoeveel parasieten de overstap naar een andere soort kunnen maken. Maar dat het kan gebeuren, staat vast. En dat zo’n parasiet dan voor een hoop ellende kan zorgen, is ook niet ondenkbaar. Er zijn immers verschillende ziekten die nu onder mensen voorkomen, maar waarvan we weten dat ze in primaten ontstaan zijn. Denk bijvoorbeeld aan het door een parasiet veroorzaakte malaria.
Het onderzoek is dan ook een pleidooi voor het redden van primaten en de soorten die zij weer herbergen. Tevens is het echter van groot belang dat we helder krijgen welke parasieten in primaten leven, wat hun functies zijn, in hoeverre ook zij met uitsterven worden bedreigd en hoe groot de kans is dat ze op andere soorten overspringen. “Parasieten zijn een belangrijk onderdeel van ecosystemen en het begrijpen van deze ecologische netwerken is cruciaal als we de functionaliteit van het ecosysteem willen behouden,” zo concluderen de onderzoekers.
…onderzoekers vorig jaar al een oproep deden om parasieten in bescherming te nemen?
