We stapten minder in de auto en de industrie stond op een laag pitje: hallo schone lucht tijdens de lockdown! Maar de luchtvervuiling maakt een come-back.
Dankzij de Nederlandse satelliet Tropomi kan luchtvervuiling nauwkeuriger dan ooit gemeten worden. De naam staat voor TROPOspheric Monitoring Instrument en dat is dan ook precies wat deze vaderlandse vinding doet: het verricht metingen aan de onderste laag van onze dampkring, de troposfeer. Tropomi draait op 824 kilometer hoogte boven het aardoppervlak rond de aarde en is in staat om de hele atmosfeer in één dag helemaal in kaart te brengen. Daarbij kan het instrument de luchtkwaliteit beoordelen op het niveau van steden. En dat kwam goed van pas toen de wereld een bijzondere episode in ging: de lockdown tijdens de coronacrisis.
Minder luchtvervuiling
De metingen gaven de mensheid goede hoop: in verreweg de meeste steden, kelderde de luchtvervuiling omlaag, hoewel dit van stad tot stad wel enorm scheelde. “In steden in Spanje en Italië als Barcelona en Rome, daalde de luchtvervuiling wel met 60%. In Nederland bleken steden als Amsterdam tot 20% minder vervuild te zijn tijdens die maanden. Beduidend schonere lucht dus, maar we moeten wel in overweging nemen dat we een handje werden geholpen. Ook weersomstandigheden hebben invloed op de luchtkwaliteit en in die tijd kregen we veel schone lucht uit het Oosten. Dat heeft natuurlijk wel geholpen in de daling van de cijfers,” zo verklaart dr. Bas Mijling, wetenschappelijk onderzoeker bij de vakgroep Research & Development satellietwaarnemingen bij het KNMI.
De grote vraag na de lockdown was dan ook voor hoelang we nog konden genieten van de schone lucht. Niet lang, zo bleek. Inmiddels is de luchtvervuiling weer behoorlijk toegenomen, al is deze, volgens Mijling, gelukkig nog steeds niet op het niveau van voor de lockdown. “In de meeste Europese steden zien we dat de luchtvervuiling nog steeds zo’n 10 tot 20% zit onder wat vorig jaar geregistreerd is. De lagere dan gebruikelijke luchtvervuilingscijfers zien we in alle steden, dat kan dus geen toeval zijn. Wel is het zo dat we een marge moeten hanteren omdat we inderdaad ook met weersinvloeden zitten. Het weer kan van jaar tot jaar behoorlijk verschillen. Denk hierbij aan andere windrichtingen die vervuiling uit andere brongebieden transporteren. Ook de zonkracht heeft invloed op de concentraties gemeten luchtvervuiling. Maar de metingen geven in steden over bijna heel Europa een zelfde beeld en de weersystemen waarin de steden zitten, verschillen te veel om diezelfde uitkomsten te kunnen verklaren. We kunnen toch wel concluderen dat de luchtvervuiling is afgenomen als we deze naast de metingen en calculaties van augustus 2019 houden.”
Oorzaken
Goed nieuws dus, dat verschillende oorzaken kan hebben, meent de onderzoeker. “NO2 wordt geproduceerd in verbrandingsprocessen. Dat kan in de industrie gebeuren of in kolencentrales. Maar heeft natuurlijk ook met verkeer te maken, want benzine- en dieselmotoren verbranden ook en daar komt ook NO2 bij vrij. Of de industrie dus nog steeds niet op volle toeren draait of dat we nog steeds geregeld thuis werken, daar zou het dus beiden aan kunnen liggen.”
Vervolgonderzoek
Mijling suggereert dat verder toegespitst onderzoek in de toekomst meer uitsluitsel zou moeten geven over welke sectoren nu wanneer het meest verbranden en waar. “Is het de luchtvaart of het wegtransport? We hebben het nu over de metingen in stikstofdioxide, NO2, dat is een stofje dat we prima kunnen meten met Tropomi. De deeltjes van NO2 worden na ongeveer 8 uur afgebroken. Dat is dus de tijd die de deeltjes hebben om te reizen en dat is niet veel. Ze reizen niet ver van waar ze worden geproduceerd. Je kunt dus een precies beeld krijgen van waar de NO2 vooral geproduceerd wordt en hoeveel. Bij fijnstof, bijvoorbeeld is dat iets anders. De levensduur van fijnstof kan per deeltje verschillen. Ze leven over het algemeen langer en bij meting kunnen ze dus al een heel stuk verder zijn dan waar ze geproduceerd werden.”
Fijnstof
Fijnstof is ook een vorm van luchtvervuiling. Het zijn zwevende deeltjes die kleiner zijn dan 10 micrometer en deze hebben verschillende herkomsten en chemische samenstellingen. Ook fijnstof is schadelijk voor de volksgezondheid en verergert symptomen bij mensen die lijden aan luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten. Fijnstof en NO2 zijn grote spelers in de luchtkwaliteit.
Om ook een goed beeld te krijgen van de fijnstofvervuiling in Nederland liggen er plannen om Nederlandse gemeenten inzicht te geven op wijkniveau van de fijnstofvervuiling in hun stad. Metingen van Tropomi worden gebruikt in het Copernicus Atmospheric Monitoring System, CAMS. Het TNO is mede-ontwikkelaar van deze tool waarmee beleidmakers op basis van onder meer de satellietmetingen, harde data krijgen over de luchtvervuiling in hun stad.
Luchtvervuiling maakt naar schatting tussen de 5 en 7 miljoen slachtoffers wereldwijd. In het lijstje voornaamste oorzaken van vroegtijdig overlijden, neemt luchtvervuiling de 5e plaats in, volgens het rapport State of Global Air, het instituut dat wereldwijd luchtvervuilingsdata verzamelt en publiceert.
Of de gehaltes van het vervuilende NO2 weer zullen toenemen naar de cijfers van vorig jaar, valt volgens Mijling onmogelijk te voorspellen. “Dat is van zoveel factoren in zoveel sectoren afhankelijk. We kunnen geen voorspellingen doen als het gaat om het verloop van het virus en zowel de maatschappelijke als economische impact ervan op industrie en mens. Er zal wel meer onderzoek plaatsvinden, waarin we cijfers meer kunnen toespitsen op de verschillende factoren die bijdragen aan verbrandingsprocessen, maar hoe die onderzoeken zullen verlopen en welke resultaten ze zullen geven, kunnen we nu nog niet aangeven.”
Voorlopig is het dus even genieten van onze ietwat schonere lucht. Nu het nog kan.
