Moderne mensen ontmoetten Homo erectus nooit

Wetenschappers dateren de laatste standplaats van een bekende voorouder van de mens: Homo erectus.

De Homo erectus, een ver familielid van ons, was een dwalende mensachtige. Nadat de soort ongeveer twee miljoen jaar geleden uit Afrika wegtrok, koloniseerde hij Azië en mogelijk ook Europa. Homo erectus was echter niet het eeuwige leven beschoren en ongeveer 400.000 jaar geleden verdween de mensachtige langzaam van de aarde. De laatste plek waar hij waarschijnlijk heeft geleefd was in Ngandong op het Indonesische eiland Java. En het is onderzoekers nu gelukt om deze laatste standplaats te dateren; een belangrijke stap in het in kaart brengen van de menselijke evolutie.

Fossiele resten
Negentig jaar geleden – tussen 1931 en 1933 – stuitten de Nederlandse geologen Oppenoorth en Ten Haar aan de oevers van de Ngandong-rivier op twaalf fossiele stukjes schedel en bot van de Homo erectus. “Deze fossielen vertegenwoordigen de laatste vondsten van Homo erectus,” zegt onderzoeker Michael Westaway. Toch is het nooit gelukt om de laatste plaats waar deze mensachtige leefde goed te dateren. En daarom weten we niet precies welke ontmoetingen tussen verschillende mensachtigen wel of niet hebben plaatsgevonden.

Datering
In de studie bogen de onderzoekers zich over de negentig jaar oude fossiele resten van Homo erectus. Maar dat niet alleen. Ook de omgeving rond Ngandong werd uitgeplozen. “Eerdere pogingen om de leeftijd te schatten waren altijd gericht op de fossielen zelf,” vertelt onderzoeker Kira Westaway. “Daar werden we niet wijzer van, dus besloten we de sedimenten waarin de fossielen begraven lagen te dateren.” Uiteindelijk lukte het de onderzoekers om meer duidelijkheid te scheppen. Zo blijkt dat de laatste mensachtigen behorend tot Homo erectus tussen de 108.000 en 117.000 jaar geleden in Ngandong woonden.

Onderzoeker Russell Ciochon met een reeks schedels. Afbeelding: Tim Schoon

Ontmoetingen
Het is een hele interessante bevinding. Want het betekent dat het heel onwaarschijnlijk is dat Homo erectus en moderne mensen elkaar op die plek hebben ontmoet, zo stellen de onderzoekers. De resultaten geven namelijk aan dat er geen chronologische overlapping tussen de twee soorten bestaat. Uit historische data blijkt namelijk dat Homo sapiens pas 65.000 jaar later het gebied betraden. “Dit is een heel belangrijk resultaat,” zegt Westaway. “Onderzoekers hebben jarenlang beweerd dat Homo erectus mogelijk een genetische bijdrage heeft geleverd aan moderne menselijke populaties in de regio, maar er is geen fossiel bewijs dat dit ondersteunt.” Dat betekent echter niet dat er geen overlapping is met andere mensachtigen. Zo blijkt dat Homo erectus het eiland waarschijnlijk wel heeft gedeeld met de Denisovamens, of, “elkaar daar op z’n minst vóór 100.000 jaar geleden ooit zijn tegengekomen,” aldus Westaway. “Dit kan betekenen dat enkele van de unieke eigenschappen die zijn gevondenen in de schedels van Homo erectus-fossielen op plaatsen als Ngandong een gevolg zijn van een mengeling tussen deze twee mensachtigen.”

Uitsterven
De nieuwe dateringsmethoden stelden de onderzoekers ook in staat om in kaart te brengen wanneer Homo erectus uitstierf. Zo blijkt dat hij in het midden van de laatste interglaciale fase van de aardbodem verdween. Waarom? Toen Homo erectus zo’n 1,6 miljoen jaar geleden op het eiland Java aankwam, bestond het gebied rond Ngandong grotendeels uit gras; dezelfde omgeving die de soort ook in Afrika kende. Bovendien waren er genoeg planten en dieren. Maar, ongeveer 130.000 jaar geleden veranderde de omgeving in een tropisch regenwoud. Hierdoor veranderde de flora en fauna mee. “Dit waren niet de planten en dieren die Homo erectus gewend was,” vertelt onderzoeker Russell Ciochon. “De mensachtige kon zich simpelweg niet aanpassen.”

De ontdekking heeft grote implicaties. “Het is van cruciaal belang voor ons begrip over de aankomst van mensachtigen, kruisingen en hun extinctie,” aldus Westaway. En stukje bij beetje krijgen we zo een beter beeld van Homo erectus; een bijzonder familielid dat al veel moderne menselijke eigenschappen kende. Wist je bijvoorbeeld dat hij ongeveer net zo liep als wij doen?

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd