Nieuwe expeditie onthult ‘de stille catastrofe’ op de Noordpool

Een klein groepje mensen skiet volgende maand van de 88e naar de 90e breedtegraad in een poging de mensheid wakker te schudden. Voor het écht te laat is.

Eigenlijk kan het je niet ontgaan zijn. Het gaat faliekant mis op de Noordpool. Het gebied warmt twee keer sneller op dan de rest van de aarde en de consequenties daarvan zijn goed zichtbaar. Zo neemt de omvang van het zee-ijs sterk af. Aan het eind van deze winter – op 7 maart om precies te zijn – rustte er slechts 14,42 miljoen vierkante kilometer zee-ijs op de Arctische wateren. Nog nooit zagen satellieten – die de Noordpool al zo’n 37 jaar in de gaten houden – zo weinig zee-ijs in het Noordpoolgebied drijven. En onderzoekers achten het niet onmogelijk dat de Noordelijke IJszee deze zomer reeds ijsvrij is.

Voorbereidingen
De voorbereidingen voor de expeditie zijn al maandenlang in gang. “Ik denk dat zo’n 90 procent van de tijd in de voorbereidingen gaat zitten en zo’n 10 procent in de daadwerkelijke uitvoering,” vertelt Notenboom. “Voorbereiding is zo ontzettend belangrijk: als je iets vergeten bent, kun je namelijk niet even terug om het op te halen.” De expeditie is behalve een logistieke nachtmerrie ook fysiek en mentaal een uitdaging. “Je moet lichamelijk sterk zijn. Dat betekent veel krachttraining en conditietraining doen. Het liefst in de kou.”

De omstandigheden
De expeditie duurt naar verwachting 24 dagen. “We zullen zo’n 15 kilometer per dag moeten skiën,” vertelt Notenboom. Onder welke omstandigheden? Dat is gissen. “Hoe de toestand van het ijs nu is, weten we niet. Dat zal pas duidelijk worden als we daar zijn.” En ook de weersomstandigheden voorspellen is een gevalletje ‘koffiedik kijken’. “Wat we van wetenschappers horen, is dat het dit jaar allemaal anders is.” De weersomstandigheden zijn grillig en veranderlijk. “Het kan de ene dag -32 graden Celsius zijn en een dag later 5 graden in de plus. Op dezelfde manier kan het de ene keer windstil zijn, terwijl het een paar dagen later stormt. Dat komt opeens op je af. Vandaar dat we ook echt door zullen skiën en niet als we 15 kilometer hebben afgelegd in een tentje gaan zitten relaxen. Als het kan, gaan we door, want je weet het maar nooit…” Wat Notenboom en collega’s wel weten, is dat het zeker niet mee zal vallen om dit extreme gebied te bedwingen. En de wind in het Noordpoolgebied werkt daarbij niet mee. “De wind komt op dit moment vanuit het noorden. Dat betekent dat we terugdrijven.”

Sneeuwmetingen
Alsof het afleggen van een slordige 300 kilometer op één van de meest extreme plekken ter wereld nog niet heftig genoeg is, hebben Notenboom en collega’s nog een neventaak op zich genomen. “We zullen elke dag zo’n 50 sneeuwmetingen uitvoeren in opdracht van NASA en ESA,” vertelt Notenboom. Zowel NASA als ESA houden het Noordpoolgebied met behulp van satellieten in de gaten. ESA gebruikt daartoe onder meer de zojuist gelanceerde Sentinel 2B-satelliet, terwijl NASA daarvoor een beroep doet op de CryoSat. “De ene satelliet maakt hoge resolutie-foto’s en onthult dus de omvang van het zee-ijs. De andere satelliet is uitgerust met een radarsysteem dat de dikte van het ijs meet. Door die gegevens te combineren, kunnen we een beeld krijgen van de situatie van het zee-ijs.” Alleen is er één probleempje: de radar kan niet het verschil zien tussen het zee-ijs en de laag sneeuw die daarop rust. Daarom zal de dikte van die sneeuwlaag tijdens de expeditie gemeten worden. Met behulp van die gegevens kunnen onderzoekers vervolgens nauwkeuriger de dikte van het zee-ijs inschatten.

Parijsakkoord
Dat de poolreizigers zo een bijdrage kunnen leveren aan de wetenschap is natuurlijk fijn. Maar veel belangrijker vindt Notenboom het dat de mensheid zich bewust wordt van de stille catastrofe die zich op de Noordpool voltrekt. En dat er vervolgens echt actie wordt ondernomen om die catastrofe een halt toe te roepen. “We reizen niet voor niets van de 88e naar de 90e breedtegraad: daar zitten twee graden tussen en dat is een verwijzing naar het Parijsakkoord.” Talloze landen zetten vorig jaar hun handtekening onder het historische klimaatakkoord en beloofden daarmee de opwarming te beperken tot 2 graden Celsius. “Een mooi akkoord,” vindt Notenboom. “Maar nu moeten die landen ook daadkracht tonen.”

Spitsbergen
Om de politiek daarvan te doordringen, gaan Notenboom, Daniels en Hartley letterlijk heel ver. Notenboom weet gelukkig – ongeveer – wat ze zich op de hals haalt. Ze reisde tien jaar geleden voor het eerst af naar het Noordpoolgebied en nam ook in 2009 en 2014 nog deel aan een poolexpeditie. Toch zal deze expeditie ongetwijfeld weer heel anders zijn. “Op dit moment is er sprake van een heel rare situatie. De helft van het zee-ijs is naar Canada en Groenland gedreven, waardoor in de Noordelijke IJszee weinig zee-ijs meer over is. Het ijs is zo ontzettend mobiel geworden.” Op onder meer Spitsbergen kunnen ze daar over mee praten. Door smeltend zee-ijs erodeert de kust. “In oktober zijn de bewoners vanwege die kusterosie en modderlawines geëvacueerd en velen wonen nog steeds in hotels.”

Maar wie denkt dat de gevolgen van het smeltende zee-ijs alleen op de Noordpool en directe omgeving merkbaar zijn, heeft het mis. “De consequenties van de gebeurtenissen in het Arctisch gebied worden ook elders gevoeld.” Als voorbeeld haalt Notenboom de grote smogproblemen in China aan die onlangs in verband werden gebracht met smeltend zee-ijs. En ook wij Nederlanders kunnen de gevolgen van de opwarming van de Noordpool aan den lijve gaan ondervinden. Zo is de hoeveelheid zee-ijs in het Noordpoolgebied van invloed op de straalstroom die weer bepalend is voor ons klimaat. Het maakt de alarmerende situatie op de hogere breedtegraden tot een probleem van iedereen. “Het moet hoger op de politieke agenda,” vindt Notenboom. “Het is tijd om aan de slag te gaan.”