Dit noodlot overkwam de Flat Creek-gletsjer in Alaska. En mogelijk volgen er nog vele andere.
Op de avond van 5 augustus 2013 vond diep in het afgelegen binnenland van het grootste nationale park van de Verenigde Staten een noodlottige gebeurtenis plaats. Een halve kilometer lange tong van de Flat Creek-gletsjer in Alaska brak plotseling af en veroorzaakte een stroom van ijs en rotsen die door een elf kilometer lang ruig bergdal naar beneden stortte. Onderzoekers besloten naar het gebied af te reizen om te bestuderen wat er precies gaande was. “We dachten dat er een ‘gewone’ aardverschuiving had plaatsgevonden,” vertelt Mylène Jacquemart aan Scientias.nl. “Pas toen we beter keken realiseerden we ons dat de hele gletsjer was verdwenen.”
Onderzoek
Om te bestuderen wat er precies op de Flat Creek-gletsjer had plaatsgevonden, werd er een gedetaileerd onderzoek op poten gezet. De resultaten zijn terug te lezen in het vakblad Geology. De onderzoekers bogen zich onder andere over satellietbeelden, veldmetingen, digitale hoogtemodellen en smeltwatermodellen. “Dit project was echt een speurtocht,” herinnert Jacquemart zich. “De puzzelstukjes vielen uiteindelijk op hun plaats toen we de uitstulping op de gletsjer ontdekten.”
De onderzoekers wisten dat er vóór die onfortuinlijke nacht in 2013 een vreemde bobbel op de tong van de gletsjer bestond. Maar pas na een grondige analyse van 4 jaar opeenvolgende satellietbeelden, kwamen ze erachter dat deze ‘bobbel’ in werkelijkheid een indrukwekkende 70 meter hoge uitstulping voorstelde. Pas toen begonnen ze ook de implicaties ervan beter te begrijpen. “Onze gegevens suggereren dat het onderste deel van de gletsjertong erg dun was, stilstond, en zwaar bevroren was tot op het gletsjerbed,” legt Jacquemart uit. “We denken dat deze vastgevroren tong in werkelijkheid twee dingen aandreef: aan de ene kant blokkeerde het het ijs dat van hoger op de gletsjer naar beneden stroomde, waardoor het uitpuilde. Aan de andere kant vertraagde het de afvoer van smeltwater, waardoor water onder de gletsjer kon ophopen.” De resulterende toename van de waterdruk zorgde er uiteindelijk voor dat de gletsjertong plotseling loskwam, wat resulteerde in twee massastromen die zo massief waren, dat ze elk ongeveer drie vierkante kilometer aan 400 jaar oud bos onder een dikke laag puin begroeven.
Nieuwe manier
Deze gebeurtenis geeft aan dat gletsjers dus op nog een andere manier dan op de bekende manier kunnen verdwijnen. “In de eerste plaats waren we ons er niet van bewust dat dit soort voorvallen de ondergang betekent van een complete gletsjer,” stelt Jacquemart. “Wetenschappers dachten dat gletsjers verdwenen door snel wegsmeltend ijs. Hoewel dit globaal gezien ook de belangrijkste oorzaak zal blijven, hebben we nu aangetoond dat gletsjers ook in slechts luttele minuten kunnen verdwijnen als hun tong loslaat.” En dat biedt nieuwe inzichten. “Voorafgaand aan ons werk waren slechts twee soortgelijke gebeurtenissen in detail bestudeerd,” vertelt Jacquemart. Deze vonden plaats in Tibet en Rusland. “Ik denk dat het heel belangrijk is om precies te begrijpen wat dergelijke instortingen veroorzaakt, met name hoe verschillende omstandigheden de kans voor elke individuele gletsjer vergroot of verkleint. Alleen dan kunnen we begrijpen welke gletsjers vatbaar zijn voor dit soort rampen. We hebben nu opvallende overeenkomsten tussen de gebeurtenissen in Tibet en die in Alaska aan het licht gebracht, wat betekent dat ze een gemeenschappelijke oorzaak hadden. Dit suggereert dat dit soort processen overal ter wereld zouden kunnen plaatsvinden en mogelijk dus ook andere gletsjers kunnen treffen.”
Gletsjers
De Flat Creek-gletsjer ligt gelukkig op een afgelegen plek. Maar de desastreuse gebeurtenissen in Tibet en Rusland eisten talloze levens. Dit laat zien hoe gevaarlijk dergelijke voorvallen kunnen zijn, zelfs voor mensen die niet eens zo dichtbij een gletsjer in de buurt wonen. “De massastromen die los kunnen komen van de gletsjers lijken erg ver te kunnen uitstromen,” zegt Jacquemart. “Plotseling kan een gebeurtenis die op geruime afstand plaatsvindt, stroomafwaarts verstrekkende gevolgen hebben.” De vraag is natuurlijk welke gletsjers nog meer op een soortgelijke ondergang af dreigen te stevenen. “Gebaseerd op onze huidige kennis gaat het vooral om kleine, dunne gletsjers in zeer koude omgevingen,” legt Jacquemart uit. “We denken ook dat ‘polythermische’ gletsjers (waarvan het ijs aan de basis vlakbij het smeltpunt ligt in de dikke gedeelten van de gletsjer, en juist koud en bevroren is in de dunnere gedeelten van de gletsjer) in subarctische klimaten meer gevoelig zijn. Of een gletsjer polythermisch is kan niet op grote schaal gemeten worden, daarom weten we niet precies waar deze gletsjers zich bevinden. Maar waarschijnlijk liggen de meeste potentiele kandidaten gelukkig ver verwijderd van bewoonde gebieden.”
Smeltseizoen
De onderzoekers kwamen erachter dat de ineenstorting van de Flat Creek-gletsjer plaatsvond op het hoogtepunt van het zomerse smeltseizoen. En dit impliceert dat deze katastrofale gebeurtenissen vaker kunnen voorkomen in een opwarmende wereld. “Op grotere schaal voeren de steeds verder stijgende zomer temperaturen de productie van smeltwater op,” vertelt Jacquemart. “Dit speelt ons inziens dan ook een cruciale rol.” De vraag is of hier iets aan te doen valt. “Indien onze inzichten over hoe deze gletsjer ineenstortte worden bevestigd willen we natuurlijk voorkomen dat gletsjers abrupt loskomen. En dat betekent dat we de opwarming van de aarde moeten zien te stoppen.”
Of dat gaat lukken is verre van zeker. Eerder stelden onderzoekers al dat de Alpen in 2050 hoe dan ook ongeveer de helft van hun huidige gletsjervolume hebben verloren. Ook lijkt klimaatverandering het voortbestaan van iconische gletsjers op de werelderfgoedlijst te bedreigen: zelfs als we onze emissies terugdringen zullen we afscheid moeten nemen van zeker acht iconische gletsjers. Het lijkt er daarom op dat het tij in veel gevallen niet meer te keren valt. Maar ook in deze gevallen proberen onderzoekers er het beste van te maken. Zo stelde een onderzoeksgroep onlangs nog het ambitieuze idee voor om heuse dammen te bouwen voor toekomstige weggesmolten gletsjers. Wegkwijnende gletsjers zouden namelijk omgetoverd kunnen worden in heuse waterkrachtcentrales die ook nog eens behoorlijk wat vermogen leveren. En op die manier kunnen we toekomstige smeltende gletsjers toch in ons voordeel gebruiken.
