Wetenschappers vermoeden dat zich voor de kust van Portugal een nieuwe subductiezone aan het vormen is. En als die zone daadwerkelijk ontstaat, kan deze er wel eens voor zorgen dat de Atlantische Oceaan verdwijnt.
Supercontinenten ontstaan. Breken in stukken. Komen weer samen. Het is een eindeloze cyclus. “Elke eerstejaars geologiestudent leert de wilsonyclus: oceanen openen zich, nieuwe subductiezones (plekken waar oceanische platen onder de continentale of andere oceanische platen duiken, red.) ontstaan en de oceanen sluiten zich,” vertelt onderzoeker Robert Stern. In de geschiedenis van de aarde zijn genoeg bewijzen van die cyclus te vinden. “Maar er is op aarde eigenlijk geen bewijs van de tussenfase – een geopend oceaanbasin dat zichzelf begint te sluiten,” stelt Stern. Een nieuw onderzoek brengt daar verandering in. Onderzoekers denken namelijk nu zo’n tussenfase ontdekt te hebben. En wel voor de kust van Portugal. Daar zou op het moment een subductiezone aan het ontstaan zijn.
Subductiezones: noodzakelijk kwaad
Wetenschappers weten nog altijd niet hoe een passieve grens (zoals de oostelijke kust van Noord-Amerika) verandert in een subductiezone die er uiteindelijk toe kan leiden dat een oceaan verdwijnt. Sommige onderzoekers denken dat het gewicht van de sedimenten die zich op zo’n grens verzamelen ervoor zorgt dat de rand van de grens zinkt en een oceanische aardplaat uiteindelijk onder een continentale plaat duikt. Of die theorie klopt, is echter twijfelachtig. Wat we wel weten, is dat nieuwe subductiezones gewoonweg moeten ontstaan. Want in het hart van de oceanen ontstaat een nieuwe oceanische korst zonder dat daar ruimte voor is: de omtrek van de aarde verandert immers niet.
De Atlantische Oceaan kent op dit moment drie subductiezones (u ziet ze op de afbeelding hiernaast, aangeduid als Scotia Arc, Lesser Antilles Arc en Gibraltar Arc). De onderzoekers vermoeden dat er nu voor de kust van Portugal een vierde subductiezone aan het ontstaan is. Ze trekken die conclusie nadat ze eerst de krachten die in de Atlantische Oceaan aan het werk zijn, in kaart brachten. De Afrikaanse en Euraziatische plaat bewegen naar elkaar toe. Ondertussen beweegt de Gibraltar Arc naar het westen. Die bewegingen oefenen druk uit op een passieve grens voor de kust van Portugal. De onderzoekers vermoeden dan ook dat die grens niet lang passief zal blijven: er is een subductiezone aan het ontstaan. “Het is belangrijk om in gedachten te houden dat we hier nog niet met een volledig ontwikkelde en volwassen subductiezone te maken hebben,” benadrukt onderzoeker João Duarte. “Wat we hier hebben, is een aantal breuken die zich zo’n 300 kilometer langs de grens uitstrekken: precies wat je zou verwachten kort voor een subductiezone ontstaat.”
Of hier echt een subductiezone gaat ontstaan? De tijd zal het leren. Maar u moet wel geduld hebben: de grens kan er zo’n tien tot twintig miljoen jaar over doen om uit te groeien tot een volwassen subductiezone. Als hier zo’n zone ontstaat, zou deze de sluiting van de Atlantische Oceaan in gang kunnen zetten. “Maar dat is extreem speculatief,” waarschuwt Duarte. En zelfs als de subductiezone die beweging in gang gaat zetten, hoeven we voorlopig niet te vrezen voor het verdwijnen van de oceaan. “De Atlantische Oceaan is ongeveer 200 miljoen jaar oud. Als het proces wordt omgekeerd, heeft de oceaan waarschijnlijk nog eens 200 miljoen jaar nodig om zich te sluiten.”
