De uitbarsting leidde tot extreme kou, misoogsten, hongersnood en onrust en uiteindelijk de ondergang van twee machtige rijken.
Rond de tijd dat Julius Caesar in 44 voor Christus werd vermoord, brak een periode aan waarin een ongewoon koud klimaat, mislukte oogsten, hongersnood, ziekte en onrust aan de orde van de dag waren. Deze factoren hebben uiteindelijk zelfs bijgedragen aan de ondergang van de Romeinse Republiek en het Ptolemeïsche rijk; één van de bekendste en belangrijkste politieke overgangen in de geschiedenis van de westerse beschaving. Wat eraan ten grondslag lag? Een vulkaanuitbarsting aan de andere kant van de wereld, zo stelt nieuw onderzoek.
Vulkaanuitbarsting
De onderzoekers hebben bewijs gevonden dat de tot op heden onverklaarbare periode van extreme kou in het oude Rome in verband kan worden gebracht met een nogal onverwachtse bron: een enorme uitbarsting van de Okmok-vulkaan in Alaska. “Het is fascinerend om bewijs te vinden dat een vulkaanuitbarsting aan de andere kant van de wereld effectief heeft bijgedragen aan de ondergang van de Romeinen en Egyptenaren en de opkomst van het Romeinse Keizerrijk,” zegt onderzoeksleider Joe McConnell. “Het laat zien hoe nauw verbonden de wereld zelfs 2000 jaar geleden al was.”
Het onderzoek biedt ook meer inzicht in raadselachtige, atmosferische verschijnselen die rond de moord van Caesar opdoemden. Zo spreken meerdere mediterrane bronnen over het verschijnen van wel drie zonnen aan de hemel, een veel donkerdere zon en mysterieuze zonnehalo’s. Deze verschijnselen werden destijds gezien als voortekenen. Maar nu komen onderzoekers met een waarschijnlijkere verklaring. Zo stellen de onderzoekers dat de verschijnselen in verband kunnen worden gebracht met vulkanisme. Veel van de waarnemingen vonden echter plaats vóór de uitbarsting van de Okmok-vulkaan. Daarom linken de onderzoekers ze aan een kleinere uitbarsting van de Italiaanse Etna-vulkaan in 44 voor Christus.
De onderzoekers baseren zich op een analyse van vulkanische as, gevonden in zes Arctische ijskernen. Hieruit blijkt dat de Alaskaanse Okmok-vulkaan in 43 voor Christus uitbarstte. Volgens de onderzoekers gaat het zelfs om de grootste vulkaanuitbarsting op het noordelijk halfrond in de afgelopen 2500 jaar. En dit ging niet onopgemerkt voorbij. De eerste twee jaar na de eruptie blijken namelijk enkele van de koudste op het noordelijk halfrond te zijn geweest. Specifieke mediterrane regio’s gingen daarbij voornamelijk gebukt onder opmerkelijk lagere seizoensgebonden temperaturen. Zo was het in bepaalde delen van Zuid-Europa in de zomer en herfst gemiddeld zeven graden Celsius kouder dan normaal. Ook plensde het behoorlijk en viel er wel tot 400 procent meer regen.
Gevolgen
Deze immense klimaatverandering had een behoorlijke invloed op de inwoners van de Zuid-Europese gebieden. “In het Middellandse Zeegebied hebben de natte en extreem koude omstandigheden waarschijnlijk gezorgd voor een lagere oogstopbrengst,” legt onderzoeker Andrew Wilson uit. Het decennium van de jaren veertig voor Christus wordt gekenmerkt door een periode van voedselonzekerheid, hongersnood en ziekte in Egypte tijdens het bewind van Cleopatra. “De klimaateffecten waren een zware schok voor een reeds gestreste samenleving op een cruciaal moment in de geschiedenis,” aldus onderzoeker Joe Manning.
Teloorgang
De eruptie van de Okmok-vulkaan, gelegen op een extreem afgezonderd deel van de wereld, heeft dus uiteindelijk de loop van de geschiedenis aanmerkelijk veranderd. De anders zo verfijnde en machtige rijken bleken aanzienlijk kwetsbaar voor klimaatverandering. En dat heeft zelfs de ondergang van zowel de Romeinse Republiek als het Ptolemeïsche rijk ingeluid. Dat een afgelegen vulkaan op enorme afstand zo’n impact heeft gehad, is best opmerkelijk. “Noch Romeinse wetenschappers, noch oude priesters hadden enig idee van het eiland Okmok,” benadrukt Manning.
Hoewel de onderzoekers onderstrepen dat veel verschillende factoren hebben bijgedragen aan de val van de twee machtige rijken, zijn ze van mening dat de gevolgen van de uitbarsting van de Okmok-vulkaan een onmiskenbare rol heeft gespeeld. De bevindingen uit de studie scheppen dan ook meer duidelijkheid over een belangrijke periode in de geschiedenis die wetenschappers lang in het ongewisse heeft gelaten.
