Ongebruikelijk groot gat in de ozonlaag gespot boven de Noordpool

Hoewel het gat in de ozonlaag boven Antarctica juist herstellende is, is er nu een nieuw gat boven de Noordpool opgedoemd.

Wetenschappers hebben een sterke daling van de concentratie ozon boven het noordpoolgebied opgemerkt. Tot die verontrustende bevinding komen ze nadat ze zich over gegevens van de Copernicus Sentinel-5P-satelliet hadden gebogen. De ozonlaag is op sommige punten zelfs zo erg uitgedund, dat er sprake is van een heus ‘gat’.

Antarctica
De ontdekking is best uitzonderlijk. Want het befaamde gat in de ozonlaag bevindt zich namelijk boven Antarctica en niet boven de noordpool. Aan het begin van de lente op het zuidelijk halfrond in de maand september, keert het gat in de ozonlaag boven Antarctica jaarlijks terug. Afgelopen jaar hadden we echter wat te vieren; het gat was toen namelijk recordbrekend klein, wat betekent dat deze afstevent op volledig herstel. Maar denken we net op de goede weg te zijn, krijgen we het volgende gat voor onze kiezen.

Wat is de ozonlaag?
De ozonlaag is een natuurlijke, beschermende gaslaag in de stratosfeer. Deze laag beschermt het leven op aarde tegen schadelijke ultraviolette straling van de zon. En dat is maar goed ook. Deze straling kan bijvoorbeeld huidkanker veroorzaken, maar ook bepaalde oogaandoeningen en milieuproblemen. De ozonlaag bestaat – zoals de naam al vermoedt – uit ozon: en molecuul dat is opgebouwd uit drie zuurstofatomen. In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontdekten onderzoekers dat deze belangrijke ozonlaag ernstig is aangetast door bepaalde drijfgassen (cfk’s) die onder meer massaal werden toegepast in spuitbussen en koelkasten. Wanneer deze ckf’s in de ozonlaag terecht komen, worden ze – onder invloed van UV-straling – afgebroken, waardoor chloorradicalen ontstaan die op hun beurt de ozonmoleculen weer afbreken. Met name boven Antarctica was de concentratie ozon hierdoor zodanig afgenomen dat er ook wel gesproken werd van een ‘gat in de ozonlaag’ dat eigenlijk geen echt gat is, maar een voortdurende verdunning van de ozonlaag.

Het is echter niet voor het eerst dat er ozongaten boven de Noordpool worden waargenomen. In het verleden is dat al weleens vaker gebeurd. Het is te wijten aan ongewone atmosferische omstandigheden waaronder lage temperaturen in de stratosfeer van wel -80 graden Celsius, zonlicht, winden en stoffen zoals CFK’s die ervoor zorgen dat er ter plekke veel ozon wordt vernietigd. Wat dit jaar echter anders maakt, is dat het gat in vergelijking met voorgaande jaren veel groter is. “Het ozongat dat we dit jaar boven het noordpoolgebied waarnemen, is bijna 1 miljoen vierkante kilometer groot,” zegt onderzoeker Diego Loyola. “Dit is echter klein in vergelijking met het Antarctische gat dat wel 20 tot 25 miljoen vierkante kilometer groot kan worden.”

Vortex
Arctische temperaturen dalen doorgaans niet zo ver als op Antarctica. Dit jaar hielden krachtige winden rond de Noordpool echter koude lucht vast, waardoor er een zogenaamde ‘polaire vortex’ ontstaat: een cirkelende draaikolk van stratosferische winden. In zo’n vortex stapelen chemische deeltjes zich op en blijven door de duisternis en de kou inactief. Als de zon weer gaat schijnen zorgt de energie ervoor dat de atomen binnen de vortex weer actief worden. De chemische vortex vernietigt vervolgens in rap tempo de ozonmoleculen, waardoor het gat in de ozonlaag ontstaat.

Zorgen
Volgens de onderzoekers hoeven we ons echter niet meteen zorgen te maken. Want hoewel het gat boven Antarctica zeker drie tot vier maanden zichtbaar blijft, verwachten wetenschappers dat het gat boven de Noordpool snel weer verdwijnt. “We verwachten dat het gat midden april weer is gesloten,” stelt Loyola. Toch is de gebeurtenis uitzonderlijk. “Sinds de begin van de metingen in 1995 hebben we nog nooit een ozongat boven het noordpoolgebied waargenomen van deze omvang,” aldus Claus Zehner van ESA.

Wetenschappers zullen zowel het gat boven de noordpool, als die op de zuidpool nauwlettend in de gaten blijven houden. Want deze zullen geleidelijk aan helemaal moeten verdwijnen als alle CFK’s in de atmosfeer zijn opgelost. En we zijn op de goede weg. Verschillende metingen wijzen uit dat de ozonlaag zich aan het herstellen is. Zo was het terugkerende gat in de ozonlaag boven Antarctica afgelopen jaar het kleinst sinds de jaren tachtig. Op dit moment schatten onderzoekers in dat het herstel van de ozonlaag rond 2060 terug op het niveau zal zijn van vóór 1970. Hoewel dit natuurlijk goed nieuws is, kwamen onderzoekers er onlangs achter dat het gat toch zijn sporen op aarde heeft achtergelaten. Zo hebben veranderingen in de ozonlaag de temperatuur en neerslag op het zuidelijk halfrond bijvoorbeeld veranderd, wat een grote weerslag heeft op het voedselweb.

Bronmateriaal

"Unusual ozone hole opens over the Arctic" - ESA

Afbeelding bovenaan dit artikel: DLR/BIRA/ESA

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd