Het ontbindingsproces ontrafelen op de bodyfarm

Hoe vergaat een lichaam? Op een bodyfarm in Texas zoekt archeologe Hayley Mickleburgh het – omringd door meer dan honderd lichamen – uit.

Er zijn er op dit moment zeven in de VS en onlangs is er eentje geopend in Australië. We hebben het over bodyfarms: onderzoeksinstellingen waar het decompositieproces van menselijke lichamen wordt onderzocht. De grootste bodyfarm – qua oppervlakte en het aantal ontbindende lichamen – bevindt zich in Centraal-Texas, iets ten zuiden van Austin. Op een groot veld liggen meer dan honderd lijken te vergaan. Sommige lijken zijn begraven. Andere liggen aan het oppervlak. Weer anderen zijn in plastic gewikkeld. Wetenschappers houden de lichamen nauwlettend in de gaten. Onder die onderzoekers bevindt zich Hayley Mickleburgh, een Nederlandse archeologe, verbonden aan de universiteit van Leiden.

Moleculaire archeologie

Eerder kon je op Scientias.nl al lezen over een ander aspect van NEXUS1492: de moleculaire archeologie. Kirsten Ziesemer vertelde toen dat DNA in tandsteen een hoop kan vertellen over het dieet en de gezondheid van mensen. “Binnen het bodyfarm-project werken Kirsten en ik samen om te kijken hoe decompositie preservatie van het DNA beïnvloedt. Daarbij bestudeer ik de decompositie en neem weefselmonsters gedurende het proces, die Kirsten vervolgens analyseert om veranderingen in het DNA in kaart te brengen.”

NEXUS1492
In februari 2014 zette Mickleburgh voor het eerst voet op de Texaanse bodyfarm en dat heeft indruk gemaakt. “Ik weet nog dat het toen uitzonderlijk koud was en alle lichamen bevroren waren. Het was een heel bijzondere ervaring. Ik was erg onder de indruk van het onderzoek, maar ook van het feit dat hier individuen lagen die er voor gekozen hadden om hun lichaam te doneren aan een bodyfarm.” Inmiddels is Mickleburgh kind aan huis op de bodyfarm in Texas. Regelmatig reist ze naar de bodyfarm af om lichamen te onderzoeken. En dat alles in het kader van het onderzoeksproject NEXUS1492. Dit onderzoeksproject is erop gericht om de geschiedenis van de Amerika’s en die van de inheemse bevolking in het Caribisch gebied te herschrijven. Eén van de vragen die tijdens dit onderzoeksproject beantwoord moeten worden, luidt: hoe gingen mensen in het verleden met hun doden om? “Om die vraag te kunnen beantwoorden, moeten we experimenteel onderzoek doen,” stelt Mickleburgh. “En dat kan alleen op een decompositiefaciliteit.”

Skeletten
Op de bodyfarm onderzoekt Mickleburgh met name skeletten. “Het meeste onderzoek op de bodyfarm is forensisch,” vertelt ze aan Scientias.nl. “Forensische onderzoekers kijken hoe de ontbinding in een vroeg stadium – wanneer er nog zachte weefsels zijn – verloopt. Als archeoloog ben ik meer bezig met het skelet. Wat gebeurt er als er alleen nog botten over zijn? Welke gewrichten laten als eerste los? Dat proces is namelijk bepalend voor de positie waarin een skelet uiteindelijk komt te liggen. Wanneer we binnen de archeologie skeletten vinden, willen we weten: zijn ze tijdens de begrafenis in deze positie neergelegd? Of is er naderhand, bijvoorbeeld in het kader van bepaalde rituele praktijken, nog met de resten ‘gerommeld’?”

Pilot
De pilot-study van Mickleburgh bestaat uit twee begraven lichamen en drie lichamen die in een ondiepe kuil zijn gelegd. Hoewel haar onderzoek nog niet is afgerond, is ze al wel iets wijzer geworden. “De positie van de lichamen in de ondiepe kuil lijkt grote invloed te hebben op de volgorde waarin het skelet uiteenvalt. Hoe dat bij de begraven lichamen zit, weet ik nog niet. Deze lichamen moeten nog worden opgegraven.”

“We zijn overgeleverd aan het klimaat en kleine dieren die de lichamen aanvreten”

Lokaal en niet te controleren
De gegevens die Mickleburgh nu verzamelt, kunnen worden ingezet om oude graven te interpreteren. Maar één ding moeten we daarbij niet vergeten. “Een bodyfarm weerspiegelt een lokaal fenomeen,” benadrukt Mickleburgh. “Als je een lichaam in Centraal Texas buiten legt, zal het op dezelfde manier ontbinden als een lichaam op de bodyfarm.” Maar leg je een lichaam in een andere Amerikaanse staat met een ander klimaat neer, dan zal de ontbinding heel anders gaan dan op de bodyfarm. “Stel dat er een bodyfarm in Nederland en een bodyfarm in Spanje zou zijn, dan zou de decompositie op deze plekken heel anders verlopen.” Daarnaast is een bodyfarm geen laboratorium waarin je onder continu dezelfde omstandigheden dezelfde experimenten kunt uitvoeren. “We zijn overgeleverd aan het klimaat en kleine dieren die de lichamen aanvreten. We zijn bijvoorbeeld niet in staat om een specifieke moordzaak waarbij het 21 graden Celsius was en ‘s middags een buitje viel, na te bootsen. Dat kun je allemaal niet plannen.” Wat onderzoekers wel kunnen doen, is zoveel mogelijk gegevens verzamelen en verbanden leggen tussen het decompositieproces en bijvoorbeeld bepaalde weerpatronen.

En zo geven lichamen op de Texaanse bodyfarm stukje bij beetje hun geheimen prijs. Het blijft Mickleburgh fascineren. “Als jonge student in Leiden was ik al geïnteresseerd in menselijke skeletten en in graven. Ik vroeg me af hoe mensen in het verleden met doden omgingen. En hoe wij om moeten gaan met wat we daar nog niet over weten. En hoe we meer te weten kunnen komen.” Het bracht haar in Texas. “Het is heel bijzonder dat je experimenteel onderzoek doet met individuen die hun lichaam – zoiets waardevols – heel bewust schenken aan dit onderzoek. Wanneer er nieuwe lichamen binnenkomen, dan zijn het echt personen, mensen die je zo op straat tegen zou kunnen komen. En dat raakt me dan heel erg. Na een aantal dagen en weken zie je zo’n lichaam veranderen: het individu ziet er dan niet meer uit als een persoon. En dat is heel heftig om te zien. Maar ik denk dan ook: uiteindelijk zullen we allemaal zo vergaan. Het is eigenlijk een heel natuurlijk proces.”

De Nacht van Kunst & Kennis
Meer weten over het werk van Hayley Mickleburgh? Bezoek de Nacht van Kunst & Kennis op zaterdag 17 september in Leiden. Mickleburgh is één van de onderzoekers die je tijdens dit leuke festival een kijkje in de keuken gunnen. Nieuwsgierig geworden? Bekijk het complete programma hier of bestel hier direct je kaarten!

Bronmateriaal

Interview met Hayley Mickleburgh

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd