Ook de tropische gletsjers in Peru kwijnen voor onze ogen weg

Nieuw onderzoek onthult dat van de 1973 gletsjers er inmiddels 170 compleet verdwenen zijn. En de rest smelt hard.

Dat gletsjers wereldwijd in het nauw gedreven worden door de opwarming van de aarde is algemeen bekend. En op veel plekken worden de veranderingen die gletsjers ondergaan nauwlettend in de gaten gehouden en regelmatig geanalyseerd. Maar niet in Peru, het land dat maar liefst 92% van alle tropische gletsjers (zie kader) op aarde herbergt. Nog nooit werd van alle gletsjers in het land op uniforme wijze de massa en oppervlakte en veranderingen daarin, vastgesteld. Een nieuw onderzoek brengt daar verandering in en onthult dat ook deze gletsjers er slecht aan toe zijn.

Tropische gletsjers zijn gletsjers die te vinden zijn in het gebied rondom de evenaar. Doordat de temperaturen hier over het algemeen vrij hoog liggen, zou je er misschien geen grote ijsmassa’s verwachten. Toch zijn ze er wel, op grote hoogte; de tropische gletsjers bevinden zich doorgaans op meer dan 4000 meter hoogte.

Tussen 2000 en 2016 is het oppervlak dat de 1973 bestudeerde gletsjers beslaan met maar liefst dertig procent afgenomen. In diezelfde periode verdwenen zo’n 170 gletsjers in hun geheel. Samen besloegen zij een oppervlak dat grofweg 80.000 voetbalvelden groot was. Daarnaast ontdekten de onderzoekers dat de Peruviaanse gletsjers zich tussen 2013 en 2016 zo’n vier keer sneller terugtrokken dan in de jaren ervoor.

Satellietbeelden
De onderzoekers trekken hun conclusies op basis satellietbeelden en -informatie. “Om veranderingen in het oppervlak van gletsjers vast te stellen, gebruikten we optische satellietbeelden die aan het eind van de droge tijd door de Landsat-satellieten waren gemaakt,” zo vertelt onderzoeker Thorsten Seehaus, verbonden aan de Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nuremberg aan Scientias.nl. Gedurende de droge tijd valt er weinig sneeuw in Peru, waardoor er buiten de gletsjers om bijna geen ijs in de bergen te vinden is en het gemakkelijker is om de omvang van de gletsjers vanuit de lucht vast te stellen. Voor het vaststellen van de veranderingen in massa deden de onderzoekers een beroep op radargegevens, eveneens verzameld door satellieten. “We gebruikten de datasets om de veranderingen in de hoogte van gletsjers – en dus veranderingen in de dikte van het ijs – te meten,” vertelt Seehaus. “De veranderingen in hoogte werden vervolgens gecombineerd met veranderingen in omvang om de veranderingen in volume vast te kunnen stellen.” En op basis daarvan kon dan weer de verandering in massa worden bepaald. “We zetten de veranderingen in volume om in veranderingen in massa, waarbij we rekening hielden met het feit dat de dichtheid van de gletsjer – met name in de bovenste lagen – varieert.”

El Niño
Zoals gezegd onthult het onderzoek dat de Peruviaanse gletsjers zeer recent grote veranderingen hebben ondergaan. “Het meest verrassend is toch wel de grote afname van ijs in de periode tussen 2013 en 2016,” zo vertelt Seehaus aan Scientias.nl. Volgens Seehaus en collega’s is deze sterke afname met name te herleiden naar de krachtige El Niño die in 2015/2016 acte de présence gaf. El Niño zorgt ervoor dat het nabij de evenaar gelegen deel van de oostelijke Grote Oceaan opwarmt. En die opwarming heeft verstrekkende gevolgen die ook hoog in de Peruviaanse Andes voelbaar zijn; in de bergen van Peru neemt de temperatuur toe, terwijl de neerslag afneemt en het regenseizoen langer op zich laat wachten. Het leidt tot meer smelt. En doordat er minder sneeuw valt, kunnen de gletsjers die smelt niet compenseren, waardoor ze netto massa verliezen.

Klimaatverandering
Maar de gletsjers worden niet alleen getergd door El Niño, zo benadrukt Seehaus. “Over het algemeen worden de Peruviaanse gletsjers ook sterk beïnvloed door klimaatverandering. Op lange termijn zie je een duidelijke trend: de gletsjers worden kleiner. En dat is te herleiden naar klimaatverandering. Maar natuurlijke fluctuaties op korte termijn – zoals El Niño of La Niña (de tegenhanger van El Niño, red.) – spelen ook een belangrijke rol.”

Gevaarlijk
Dat de Peruviaanse gletsjers terrein verliezen, is om meerdere redenen zorgwekkend. Allereerst vormen de gletsjers voor de lokale bevolking een broodnodige bron van (drink)water dat juist in droge en warme perioden in de vorm van smeltwater naar beneden komt zetten. Daarnaast neemt de kans op dodelijke vloedgolven toe (zie kader).

Wanneer gletsjers smelten en zich terugtrekken, kan een deel van hun smeltwater zich verzamelen in de morene (het door de gletsjer uitgekerfde dal in het landschap dat wanneer de gletsjer zich terugtrekt, leeg komt te staan). Dat smeltwater wordt vaak tegengehouden door de zogenoemde eindmorene: een stuwwal die het voormalige einde van de gletsjer markeert. Wanneer hogerop in de morene lawines of aardverschuivingen ontstaan, kan deze flinke massa ijs of sedimenten in het smeltwatermeer rollen, waardoor de natuurlijke stuwdam die het water tegenhield, overstroomt of zelfs breekt en het water als een vloedgolf op de lagergelegen (vaak bewoonde) vallei afstormt.

Links zie je een mooi voorbeeld van een gletsjermeer (in Nepal) dat zich in de morene van een verdwenen gletsjer heeft genesteld en in bedwang wordt gehouden door de stuwwal die de gletsjer ooit zelf heeft opgeworpen. Rechts zie je nog zo’n meer, maar nu ligt er een flinke ijsmassa achter. Wanneer hier een stuk ijs vanaf breekt en in het meer valt, kan er een enorme vloedgolf ontstaan. Dat is hier al eens gebeurd. In 1941 stortte er een enorme hoeveelheid ijs in het meer. het water brak door de morenewal heen. De vloedgolf stormde naar beneden en voerde ondertussen grote brokken ijs, keien en modder met zich mee naar het in de vallei gelegen stadje Huaraz. Ongeveer een derde van de stad werd vernietigd en veel inwoners vonden de dood. Afbeeldingen (v.l.n.r.): Bijaya2043 (via Wikimedia Commons) en Georg Kaser / Archiv des Institutes fuer Geographie der Universitaet Innsbruck (via Wikimedia Commons).

Inmiddels zijn volgens Seehaus en collega’s recent al zo’n 170 Peruviaanse gletsjers verdwenen. Dat heeft gelukkig nog niet tot grote (drink)watertekorten geleid. “Deze gletsjers waren vrij klein en bevonden zich vaak naast grotere gletsjers, dus ik zou willen zeggen dat het effect van hun verdwijnen gecompenseerd werd door het extra smeltwater dat van die andere gletsjers af kwam zetten.” Dat wil echter niet zeggen dat de situatie in de Peruaanse bergen niet zorgwekkend is. “Als de gletsjers zich blijven terugtrekken, zal ook het smeltwater uiteindelijk afnemen. Dus de komende decennia zullen als het gaat om water- en risicomanagement zeker enkele uitdagingen meebrengen voor Peru.”

De toekomst van de Peruviaanse gletsjers ziet er al met al weinig rooskleurig uit. “Sommige voorspellingen stellen dat tegen 2100 alleen de hoogst gelegen Peruviaanse gletsjers er nog zullen zijn.” Het is een doemscenario voor de lokale bevolking die zo afhankelijk is van deze gletsjers en het water dat zij leveren. Maar er is nog een sprankje hoop; hoop dat in ieder geval een klein deel van deze tropische gletsjers gered kan worden. “Als we de klimaatverandering nu gaan bestrijden, is er nog een kans dat we de opwarming kunnen vertragen en zelfs tot een bepaald niveau kunnen beperken. Wel zit er enige vertraging tussen onze acties (het stoppen of beperken van de uitstoot) en de impact die dit op gletsjers heeft. Dus er is een kans dat we enkele van deze gletsjers kunnen redden, maar dan moeten we nu wel beginnen; hoe langer we wachten, hoe lastiger het wordt en hoe meer problemen we krijgen.”

Bronmateriaal

"Team of FAU researchers investigates dramatic glacial melting" - FAU
Interview met Thorsten Seehaus
Afbeelding bovenaan dit artikel: Thorsten Seehaus

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd