Het ijs – en daarmee ook de sporen van deze oude volken – dreigen door klimaatverandering te verdwijnen.
Al meer dan tienduizend jaar staan de oude Pueblovolken die in het dorre landschap in het hedendaagse New Mexico leefden, bekend om hun complexe samenlevingen, unieke architectuur en vroege economische en politieke systemen. Maar om te overleven onder barre omstandigheden en verzengende hitte in een gebied dat Spaanse ontdekkingsreizigers later ‘El Malpais’ zouden noemen, moest het volk nog een stapje verder gaan. En onderzoekers zijn nu op een verrassende vindingrijke handeling van dit oude volk gestuit.
Lavatunnel
El Malpais komt van de Spaanse term Malpaís, wat zoveel als ‘slecht land’ betekent. Heel verwonderlijk is die naam niet, aangezien een groot deel van het parkgebied uit kale en vulkanische grond bestaat. In de nieuwe studie reisden de onderzoekers af naar één, enkele lavatunnel in El Malpais. Deze lag verstopt te midden van een bijna 65 kilometer lange strook van verraderlijke, oude lavastromen die talloze lavatunnels herbergen, waarvan vele met aanzienlijke ijsafzettingen. Het oorspronkelijke doel was om monsters te verzamelen om het klimaat dat in vervlogen tijden in de regio heerste, te reconstrueren. Hiervoor hadden ze de ijsafzettingen nodig die momenteel langzaam maar gestaag aan het smelten zijn.
Lavatunnels kunnen op twee verschillende manieren ontstaan. Wanneer lava met een lage viscositeit (stroperigheid) vrij dicht onder het oppervlak stroomt, kan boven de lavastroom een harde – en steeds dikker wordende – korst ontstaan. Die korst vormt als het ware een dak waaronder het gesmolten deel van de lava stroomt. Wanneer de erupties ten einde komen en al het lava is weggestroomd, blijft vlak onder het oppervlak een tunnel achter. Daarnaast kunnen lavatunnels ontstaan wanneer lava zich in bestaande breuken tussen gesteentelagen dwingt. De lava zet uit en creëert een heel netwerk van met elkaar in verbinding staande tunnels die – wanneer de erupties stilvallen – leeg komen te staan.
Tijdens de expeditie komen de onderzoekers tot een onverwachte ontdekking. “Ik ben veel lavatunnels in geweest, maar deze was speciaal vanwege de hoeveelheid houtskool die we op de grond in het diepere deel van de grot aantroffen,” vertelt onderzoeker Bogdan Onac. Archeologen hebben wel een vermoeden dat sommige van de sporen gevonden op de lavastromen door oude bewoners zijn achtergelaten. Maar de nieuw gevonden sporen waren toch wel heel uniek. Bovendien werd er tevens houtskool en as – samen met aardewerk scherven – ontdekt diep in een oude ijskern. En dus besloot het team deze mysterieuze sporen nader te bestuderen.
Dorst lessen
De onderzoekers onderwierpen de lavatunnel aan een grondige inspectie en bepaalden de leeftijd van het gevonden houtskool met behulp van koolstofdatering. En dat leidde tot een interessante conclusie. De onderzoekers denken namelijk dat oude Pueblovolken verwoestende droogtes overleefden door ver de grot in te gaan, op zoek naar stokoud ijs waar ze vervolgens hun dorst mee lesten. Dit deden ze door het ijs te laten smelten met behulp van kleine vuurtjes en het vervolgens als drinkwater – of misschien ook wel voor religieuze rituelen – te gebruiken. Wat ze achterlieten was verkoolde materie. “Deze ontdekking werpt licht op één van de vele interacties tussen mens en omgeving in een tijd waarin klimaatverandering mensen dwong om water te halen op onverwachte plekken,” aldus Onac.
Vindingrijke oplossing
In jaren met normale temperaturen zou smeltend, seizoensgebonden ijs nabij de ingangen van de lavatunnels voor tijdelijke, ondiepe plassen water hebben gezorgd. Deze moeten gemakkelijk bereikbaar zijn geweest. Maar toen het ijs zich tijdens warmere en droge periodes verder terugtrok of soms helemaal verdween, moesten de oude volken op zoek naar een andere, vindingrijke oplossing. De sporen ontdekt in de lavatunnels wijzen er nu dus op dat de oude bewoners zich herhaaldelijk een weg baanden diep in de grot om daar vuurtjes te stoken om zo het ijs te laten smelten en het water op te vangen. Door de vuurtjes klein te houden, wisten de oude bewoners de vrijkomende rook in de grot te beheersen.
Helaas vinden de onderzoekers zich nu in een race tegen de klok. De hedendaagse klimaatomstandigheden zorgen er namelijk voor dat het ijs in de grot smelt. “Het smeltende ijs in de grotten hebben archeologisch bewijs aan het licht gebracht, maar vormt tegelijkertijd ook een bedreiging,” zegt Onac. Zonder het smeltende ijs waren de onderzoekers mogelijk nooit tot de ontdekking gekomen dat oude Pueblovolken hun dorst lesten met stokoud ijs uit de lavatunnel. Maar als de smelt doorzet, kunnen de sporen hiervan ook voor altijd verdwijnen. Bovendien gaat hiermee belangrijke informatie over hoe het klimaat er in een ver verleden uitzag, verloren. En dus zetten de onderzoekers alle zeilen bij. Gelukkig heeft Onac onlangs steun gekregen om zijn onderzoek in de lavatunnels voort te zetten, voordat al het archeologisch en geologisch bewijs voorgoed verdwenen is.
