Plesiosaurus: machtig zeereptiel uit vervlogen tijden

plesiosauria

Het monster van Loch Ness heeft echt bestaan. Tenminste: dat zou je bijna denken als je een slordige 80 miljoen jaar terug in de tijd zou kunnen reizen en oog in oog zou staan met de Plesiosaurussen. Wat zijn ze indrukwekkend!

Vorige week kon je op Scientias.nl al alles lezen over de ichthyosaurus: een zeereptiel dat ten tijde van de dinosaurussen heerste over de wateren, maar zo’n 94 miljoen jaar geleden vrij plotseling van het toneel verdwenen. Onduidelijk is nog altijd wat er met de laatste ichthyosaurussen gebeurd is, maar hun verdwijnen wordt door sommige onderzoekers toegeschreven aan andere giganten in de zee: de plesiosaurussen. Tijd om eens kennis te maken met de zeereptielen die uiteindelijk – ietsje later dan de ichthyosaurussen – ook aan het kortste eind zouden trekken.

Plesiosauria

De groep Plesiosauria is op basis van het uiterlijk van de zeereptielen ruwweg onder te verdelen in twee groepen. Zeereptielen met een korte nek, relatief groot hoofd en sterke tanden (ook wel pliosauromorfe soorten genoemd) en de zeereptielen met een lange nek en relatief klein hoofd (plesiosauromorfe soorten genoemd).

Ontstaan
De plesiosaurussen ontstonden zo’n 210 miljoen jaar geleden en behoren tot de groep Plesiosauria (zie kader). De plesiosaurussen stamden net als de ichthyosaurussen af van reptielen die op het land leefden. De plesiosaurussen hadden aan die afkomst vier vinnen overgehouden die ze actief gebruikten om zich voort te bewegen. Met het hoofd en de staart stuurden de zeereptielen hun lijf bij.

Nek
Wat ongetwijfeld het meest aan de plesiosaurus opvalt, is zijn lange nek. Sommige plesiosaurussen hebben tot wel zeventig nekwervels! Op afbeeldingen zien we de plesiosaurussen hun lange nek wel eens in allerlei bochten kronkelen. Recent onderzoek suggereert echter dat de nekken helemaal niet zo flexibel waren: ze moeten zelfs vrij stijf zijn geweest. Grote vraag is natuurlijk: waar dienden die lange nekken eigenlijk voor? Recent onderzoek suggereert dat de reptielen met hun lange nekken goed in staat waren om organismen die op de bodem van de zee leefden, te grijpen en verorberen. De onderzoekers trekken die conclusie op basis van de maaginhoud van twee plesiosaurussen.

Het skelet van een plesiosaurus. Afbeelding: MCDinosaurhunter (via Wikimedia Commons).
Het skelet van een plesiosaurus. Afbeelding: MCDinosaurhunter (via Wikimedia Commons).

Dieet
Maar waarschijnlijk was het dieet van plesiosaurussen veelzijdiger dan op de zeebodem levende diertjes. Onderzoeken tonen aan dat plesiosaurussen ook vissen en zelfs andere reptielen aten. In 2009 ontdekten onderzoekers in de maag van een plesiosaurus zelfs een embryo van een ichthyosaurus. De plesiosaurus was uitgerust met lange, puntige tanden die waarschijnlijk niet zo geschikt waren om langdurig mee te kauwen. Onderzoekers gaan er dan ook vanuit dat de plesiosaurus zijn prooi doorgaans heelhuids doorslikte. Bij het verteren van die prooi kreeg de plesiosaurus wel hulp. In het verleden zijn diverse plesiosaurussen met stenen in hun maag aangetroffen. Die stenen zouden de plesiosaurus geholpen hebben om zijn voedsel fijn te malen.

Land
In eerste instantie dachten onderzoekers dat plesiosaurussen – die zich dus met hun vier vinnen voortbewogen – ook wel in staat moeten zijn geweest om op het land te komen. Inmiddels zijn onderzoekers daarvan teruggekomen. De vinnen zouden het gewicht van het reptiel op het land niet kunnen dragen. Bovendien zou het reptiel zich op het land niet goed raad weten met zijn lange nek. Overigens moet die nek het reptiel ook in het water wel in zekere zin in de weg hebben gezeten. Zo zou de plesiosaurus mede door die nek niet zo heel snel zijn geweest.

Eén van de laatste plesiosauria. Afbeelding: Dmitry Bogdanov (via Wikimedia Commons).
Eén van de laatste plesiosauria. Afbeelding: Dmitry Bogdanov (via Wikimedia Commons).

Jongen
Daaruit volgt dat het zeer onwaarschijnlijk is dat plesiosaurussen eieren op het land legden. In plaats daarvan moeten ze wel levendbarend zijn geweest. In 2011 hebben onderzoekers daar bewijs voor gevonden. Ze troffen de resten van een 78 miljoen jaar oude zwangere plesiosaurus aan. Met de vondst was bewezen dat plesiosaurussen levendbarend waren. Bovendien wees de vondst erop dat plesiosaurussen voor hun jongen zorgden. “De embryo is – in vergelijking met de moeder – heel groot,” zo vertelt onderzoeker Robin O’Keefe. “Veel groter dan men in vergelijking met andere reptielen zou denken. Veel van de dieren die vandaag de dag leven en het leven schenken aan zo’n groot jong, zijn sociaal en zorgen voor hun jong. We speculeren dat plesiosaurussen vergelijkbaar gedrag vertoonden. Het betekent dat hun sociale leven meer leek op dat van moderne dolfijnen dan op dat van andere reptielen.”

Deze foto - die later een hoax bleek te zijn - leidde ertoe dat mensen het vermeende monster van Loch Ness gingen associëren met de plesiosaurus. Afbeelding: K.  Wilson.
Deze foto – die later een hoax bleek te zijn – leidde ertoe dat mensen het vermeende monster van Loch Ness gingen associëren met de plesiosaurus. Afbeelding: K. Wilson.
Loch Ness
Dankzij onderzoek komen we geleidelijk aan steeds meer te weten over de plesiosaurus. Zo weten we bijvoorbeeld dat de zeereptielen over de hele wereldbol voorkwamen. Veel mensen zullen moeten concluderen dat het zeereptiel ze bekend voorkomt. Dat kan wel kloppen: de populariteit van de plesiosaurus gaat hand-in-hand met de populariteit van het monster van Loch Ness. De twee worden vaak met elkaar geassocieerd en er zijn zelfs mensen die denken dat het monster van Loch Ness een nakomeling is van plesiosaurussen die de massa-extinctie aan het einde van het Krijt wisten te overleven. De wetenschap heeft die theorie al lang en overtuigend naar het rijk der fabelen verwezen. Als de plesiosaurussen inderdaad nog in leven zijn, zouden we ze regelmatig moeten spotten. Het zijn immers zeereptielen die zo af en toe aan het oppervlak moeten komen om adem te halen. Bovendien is het niet aannemelijk dat de zeereptielen in staat waren om – zoals het monster van Loch Ness op al dan niet gefabriceerde foto’s doet – hun kop vrij hoog boven het water uit te laten komen.

De mythe van het monster van Loch Ness ten spijt: uiteindelijk hebben de plesiosaurussen het ook niet gered. Iets later dan de ichthyosaurussen stierven ze – tegelijkertijd met de dinosaurussen – uit. Onderzoekers vermoeden dat hetgeen het uitsterven van de dinosaurussen veroorzaakte ook kan verklaren waarom de plesiosaurussen van de aardbodem verdwenen. Het zou wellicht betekenen dat de machtige zeereptielen die mogelijk de ichthyosaurussen miljoenen jaren eerder al van de troon stootten net als de dino’s niet opgewassen waren tegen de gevolgen van een komeetinslag.

Bronmateriaal

"Plesiosaurs" - UIO.no
""UA Researchers Find Rare Fossil" - UA.edu
"Plesiosaurs and Pliosaurs" - Palaeo.gly.bris.ac.uk
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Dmitry Bogdanov - dmitrchel@mail.ru (via Wikimedia Commons).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd