Pluto raakte zijn planeet-status in 2006 kwijt. En dat is niet terecht, zo suggereert een nieuwe studie.
In 2006 stelde de International Astronomical Union (IAU) een nieuwe definitie op voor de term ‘planeet’. Voortaan mocht een hemellichaam alleen nog een planeet worden genoemd als deze in een baan rond een ster bewoog en zelf geen ster of maan van een planeet was, voldoende zwaartekracht had om een vrijwel ronde vorm aan te nemen én de omgeving van zijn baan had schoongeveegd (oftewel de grootste gravitationele kracht in zijn baan is).
Dwergplaneet
De nieuwe definitie had enorme gevolgen voor Pluto. Het hemellichaam – dat tot 2006 als planeet werd aangeduid – is er namelijk niet in geslaagd om de omgeving van zijn baan schoon te vegen. In plaats daarvan deelt Pluto zijn baan met bevroren gassen en Kuipergordelobjecten. Pluto ‘degradeerde’ dan ook tot dwergplaneet.
Commotie
Dat lijkt misschien tamelijk onbelangrijk. Wat maakt het nu uit of Pluto als planeet of dwergplaneet wordt aangeduid? En toch zorgde de beslissing om Pluto van zijn planeet-status te ontdoen voor flink wat commotie. Die commotie werd alleen maar groter toen ruimtesonde New Horizons in 2015 langs de dwergplaneet scheerde en aantoonde dat deze bijzonder complex is. Pluto bleek een ondergrondse oceaan te herbergen, een atmosfeer te bezitten die uit verschillende lagen is opgebouwd en bovendien te beschikken over organische stoffen. Als klap op de vuurpijl werden er gletsjers en hoge bergen ontdekt. Bovendien werden terwijl New Horizons naar Pluto reisde nog een paar manen rond Pluto ontdekt. “(Pluto, red.) is dynamischer en levendiger dan Mars,” aldus onderzoeker Philip Metzger. “De enige planeet die geologisch gezien complexer is, is de aarde.” Geen wonder dat het pleidooi om van Pluto weer een planeet te maken, steeds harder klonk. Een nieuw onderzoek – verschenen in het blad Icarus – doet daar nu nog een schepje bovenop door te stellen dat het criterium dat Pluto als planeet de kop kostte nergens op slaat.
Literatuur
Metzger en collega’s doken in de wetenschappelijke literatuur die in de afgelopen 200 jaar over planeten is verschenen. En ze konden slechts één publicatie – uit 1802 – vinden die melding maakt van dat ene voor Pluto zo fatale criterium voor planeten: het schoonvegen van de eigen baan en omgeving. En de redenering die er in dit paper tot leidt dat men deze eis aan een planeet stelt, is inmiddels al achterhaald. “De IAU-definitie wil zeggen dat het fundamentele object van planetair onderzoek – de planeet – gedefinieerd is aan de hand van een concept dat niemand in dit onderzoeksveld gebruikt,” stelt Metzger.
Fout
Het literatuuronderzoek laat dus duidelijk zien dat het schoonvegen van de baan geen criterium is voor planetaire onderzoekers die een planeet van een planetoïde of dwergplaneet proberen te onderscheiden. De IAU stelde in 2006 dat de literatuur wel degelijk een onderscheid maakte op basis van het feit of een hemellichaam al dan niet de eigen baan schoonveegt. “Wij laten zien dat dit een onjuiste historische claim is,” aldus onderzoeker Kirby Runyon. “En daarom is het fout om dezelfde redenering los te laten op Pluto.”
Gebruik van de term ‘planeet’
De onderzoekers tonen in hun studie verder aan dat menig planetair onderzoeker de IAU-definitie links laat liggen. “We hebben nu een lijst met meer dan 100 recente voorbeelden van planetaire onderzoekers die het woord ‘planeet’ zo gebruiken, dat het in strijd is met de IAU-definitie en toch doen ze het, omdat het nuttig is,” aldus Metzger. Hij noemt de definitie van ‘planeet’ zoals die twaalf jaar geleden door de IAU is opgesteld ‘slordig’. “Ze (de IAU, red.) zeggen niet wat ze bedoelen met het ‘schoonvegen van de baan’. Als je het letterlijk neemt, bestaan er geen planeten, omdat geen enkele planeet zijn baan schoonveegt.”
De onderzoekers pleiten dan ook voor een nieuwe definitie voor de term ‘planeet’. En daarbij moet dan gekeken worden naar de intrinsieke eigenschappen van een hemellichaam en niet naar eigenschappen die aan verandering onderhevig zijn, zoals de dynamiek van de omloopbaan van het object. Als het aan Metzger ligt, krijgt een hemellichaam het stempel ‘planeet’ wanneer het groot genoeg is en dus over voldoende zwaartekracht beschikt om een (vrijwel) ronde vorm aan te nemen. Met die definitie zou Pluto zijn planeet-status weer terug krijgen.
