De wetenschap heeft de mensheid heel wat goeds gebracht, maar eerlijk gezegd pakten goede bedoelingen ook wel eens anders uit. Een beknopt overzicht.
“Science is always wrong. It never solves a problem without creating ten more,” merkte schrijver en Nobelprijswinnaar George Bernard Shaw eens op. Het is een treffende uitspraak. De wetenschap lijkt geboren te zijn uit ellende en heeft maar één streven: het leven op alle fronten comfortabeler maken. Hoewel die ambitie zeker niet dubbelzinnig is, gaat het toch nog wel eens mis. Want creatief zijn wij mensen wel. Oplossingen kunnen we wel vinden. Maar hoe we er vervolgens mee om moeten gaan? Daar lijkt het echte probleem te ontstaan.
Over de doden niets dan goeds
Nobel
Eén van de bekendste verhalen is dat van Alfred Nobel. In 1867 is hij de eerste die dynamiet maakt. Het moest het delven van belangrijke grondstoffen een stuk gemakkelijker maken. Dat deed het ook, maar het stofje werd ook aangewend om mensen van het leven te beroven: er werd een rookzwak kruit uit ontwikkeld dat de kogels uit de vuurwapens dreef. Pas daarna realiseerde Nobel – die inmiddels al een fortuin had verdiend aan zijn vondst – dat het de verkeerde kant opging.
Superbacteriën
De gezondheidswetenschap is een tak van sport die bij uitstek gecreëerd is om een beter leven mogelijk te maken. Maar ook daar zitten haken en ogen aan. Het ene probleem is nog maar amper opgelost of een nieuw probleem dient zich al aan. Zo zijn er in het verleden prima medicijnen uitgevonden die nare bijwerkingen hadden. Een voorbeeld van een actuele kwestie: de mogelijkheid om het geslacht van baby’s nog voor de geboorte of zelfs voor de bevruchting te bepalen. Ideaal voor ouders die een genetische ziekte dragen die enkel jongens of meisjes kan treffen. Maar elders zorgt het voor grote problemen: het mannenoverschot in Azië bijvoorbeeld. En wat te denken van de rel omtrent antibiotica: het stofje heeft menig leven gered, maar ook superbacteriën gecreëerd!
Meer viezigheid
Opwarming
De Industriële revolutie veranderde het leven op aarde voorgoed. Wetenschappelijke toepassingen leidden tot massaproductie en urbanisatie. Pas een dikke honderd jaar later werd duidelijk dat we voor die revolutie mogelijk een hoge prijs moeten betalen. De eerste verhalen over een mogelijk door mensen veroorzaakte opwarming van de aarde doen hun intrede. De omvang van het probleem is tot op de dag van vandaag onduidelijk, maar vaststaat dat er iets gaat veranderen. De wetenschappelijke en technologische ontwikkeling heeft een proces in gang gezet dat onze pet te boven gaat.
Overal kikkers
Ook met dieren hebben wetenschappers wel eens wat slippertjes gemaakt. Vaak was het goedbedoeld (bijvoorbeeld om een ecosysteem in stand te houden), maar liep het fout af (met een verstoord ecosysteem). Dat gebeurde bijvoorbeeld in Australië. Kevers aten daar in 1935 al het suikerriet op. Om de dieren te stoppen, werd de agapad naar het eiland gehaald. Het probleem van de kever is inmiddels opgelost, maar nu vormt de agapad zelf een probleem: de kleine populatie is uitgegroeid tot een groep bestaande uit miljoenen exemplaren en bedreigt de andere diersoorten.
Groen is niet zo groen
Japan
Wie denkt dat dit soort inschattingsfouten niet meer van deze tijd zijn en anno 2011 niet meer plaatsvinden, heeft het mis. In een poging om het ene probleem (haastig) op te lossen, worden weer nieuwe foutjes gemaakt. Zo herinnert de ramp in Japan ons eraan dat nucleaire energie wellicht niet de beste oplossing is voor het tekort aan fossiele brandstoffen.
Waar het eigenlijk om draait is een voortdurende afweging van de voor- en nadelen. Heiligt het doel de middelen? Soms lijkt een prijs aanvaardbaar, maar doet deze later toch meer zeer dan gedacht. Maar misschien is dat hele proces wel de ultieme prijs die we moeten betalen voor de vooruitgang waar we zo naar smachten. Het zal dan ook zeker niet de laatste keer zijn dat een probleempje uit de vooruitgang geboren wordt. Grote vraag is natuurlijk: wat wordt de volgende stap waarin we ons vergissen? Het wonen op Mars? De introductie van intelligente robots? De aanpak van kanker? Het klonen van de mammoet? Het is misschien maar beter dat we het niet weten; de moed zou de mensheid zomaar in de schoenen kunnen zakken. En dat zou eeuwig zonde zijn, toch?
