Waar gehakt wordt, vallen spaanders. En dat geldt niet alleen hier op aarde; ook in de ruimte gaat het wel eens heel erg mis.
De ruimtevaart is een vrij onontgonnen terrein. Nog maar enkele decennia geleden vlogen de eerste mensen naar de maan en zetten vervolgens voet op onze natuurlijke satelliet. Het was het begin van een nieuw tijdperk: de afgelopen jaren zijn de nodige grenzen verlegd. Er werden internationale ruimtestations gebouwd en vluchtjes daarnaartoe zijn bijna routine geworden. Ondertussen fantaseren we over bemande missies naar Mars en een planetoïde. Maar we zijn niet zonder slag of stoot op dat punt aangekomen. Heel wat pioniers hebben de afgelopen decennia hun leven in de waagschaal gesteld. Soms liep dat ternauwernood goed af. Soms ook niet.
Als we het heel nauw nemen met de definitie van ‘ruimtevaart’ zijn er in de geschiedenis van de ruimtevaart drie mensen omgekomen. Het gaat om drie Russen: Georgi Dobrovolsky, Vladislav Volkov en Viktor Patsayev. Alleen deze drie mensen vonden op een hoogte die internationaal als ‘ruimte’ wordt aangeduid (meer dan 100 kilometer) de dood. De drie hadden in 1971 een bezoek gebracht aan het Russische ruimtestation Saljoet 1. Toen hun ruimtevaartuig Sojoez-11 zich loskoppelde van het ruimtestation om terug te keren naar de aarde, ging het goed mis. Eén van de drukventielen sloot niet goed af en de zuurstof verliet het ruimtevaartuig. Zodra de Sojoez-11 op aarde was geland, bleek geen van de kosmonauten de terugkeer naar de planeet overleefd te hebben. Wat een mijlpaal had moeten worden – voor het eerst was een ruimtestation bemand geweest – liep uit op een tragedie.
Vladimir Komarov
Hoewel dit officieel het eerste en enige dodelijke ongeval in de ruimte is, wordt het ongeval van Vladimir Komarov doorgaans betiteld als het eerste dodelijke slachtoffer dat tijdens een officiële ruimtevlucht viel. Hij vond in 1967 – vier jaar voor het ongeluk met de Sojoez-11 – de dood toen zijn ruimtevaartuig tijdens de terugkeer naar de aarde crashte, omdat de parachutes niet openden.
Challenger & Columbia
In de jaren die volgden, ging het nog wel vaker mis en niet alleen aan de kant van de Russen. In 1986 moesten de Verenigde Staten de eerste Amerikaanse slachtoffers die tijdens een ruimtevlucht vielen, betreuren toen spaceshuttle Challenger verongelukte. Kort na de lancering – nog voordat de astronauten in de ruimte zijn – gaat het mis. Alle zeven astronauten komen om het leven. Bijna twintig jaar later gaat het weer goed mis als spaceshuttle Columbia in 2003 terugkeert van een bezoek aan het ruimtestation. Zes Amerikaanse en één Israëlische astronaut komen om het leven.
Trainingen
Maar de ruimtevaartambities eisen niet alleen levens tijdens vluchten die daadwerkelijk naar de ruimte (moesten) voeren. De meeste slachtoffers vallen tijdens proef- of trainingsvluchten. Valentin Bondarenko gaat de boeken in als het eerste aan de ruimtevaart gerelateerde dodelijke slachtoffer. De Rus vond de dood in maart 1961 tijdens een experiment waarbij hij tien dagen geheel geïsoleerd in een drukkamer door moest brengen. In de kamer bevond zich pure zuurstof en was de druk hoger dan daarbuiten. Bondarenko bewees een goede kandidaat-kosmonaut te zijn: hij ondervond geen gezondheidsproblemen in de drukkamer. Op het moment dat het experiment is afgelopen, maakt hij de sensoren die de artsen op zijn lichaam hadden geplakt om zijn gezondheid te monitoren, los. Met behulp van een beetje alcohol maakt hij zijn huid schoon. Als hij klaar is, gooit hij het met alcohol doordrenkte stukje katoen weg. Het landt op de kookplaat en vat direct vlam. In no-time staat de met pure zuurstof gevulde kamer vol met vlammen. Tegen de tijd dat artsen de kamer openen om Bondarenko te redden, is het al te laat. Hij is helemaal verbrand en acht uren later sterft hij. De Russen verzwijgen het ongeluk. Als in 1986 (25 jaar na het ongeluk!) het verhaal van Bondarenko naar buiten komt, zijn sommige Amerikanen woedend. Ze zijn van mening dat wanneer de Russen transparanter waren geweest, ook de Amerikanen daar baat bij zouden kunnen hebben gehad. In 1967 gebeurde namelijk iets soortgelijks tijdens een opleidingsoefening met ruimtevaartuig Apollo. Daarbij kwamen drie Amerikanen om het leven. Ook bij de Amerikanen was het voor dat ongeval niet opgekomen dat een ruimtevaartuig gevuld met pure zuurstof enorm brandgevaarlijk was.
Gagarin
In de jaren die volgen, komen tijdens trainingen en oefeningen nog meer mensen om. Zo vindt de eerste man die ooit de ruimte bezocht – Yuri Gagarin – de dood tijdens een training. Ook de Amerikanen zien een aantal trainingen misgaan.
Juli 2013
Hoewel de ruimtevaart de laatste jaren geen dodelijke slachtoffers heeft gemaakt, komt het toch nog steeds regelmatig voor dat het bijna mis (of maar net goed) gaat. In juli van dit jaar bijvoorbeeld nog. Astronaut Luca Parmitano was bezig aan een ruimtewandeling toen hij ontdekte dat er koelwater uit zijn pak, in zijn helm lekte. Gelukkig kon er snel worden ingegrepen en hield Parmitano – die ten tijde van de lekkage moeite had met spreken, horen en zien – niets aan het probleem over.
Met name kort na (fatale) ongelukken in de ruimte, stellen mensen zich wel eens de vraag of het het allemaal waard is. Voor de astronauten – de mensen die hun leven wagen – wel. Zij zijn zich bewust van de risico’s. “We zitten in een risicovolle business,” stelde astronaut Gus Grissom in 1969, slechts enkele weken voordat hij zelf tijdens de brand in Apollo 1 het leven liet. “We hopen dat als er iets met ons gebeurt, dat niet het ruimteprogramma zal vertragen. De verovering van de ruimte is het waard om je leven te riskeren.”
