De bevrijding: een beetje hoop, veel doorzettingsvermogen en 500 helse dagen

Over de Tweede Wereldoorlog en de aanloop ernaar toe zijn al bibliotheken vol geschreven. Maar dat nog lang niet alles over die zwarte pagina’s in de geschiedenis gezegd is, bewijst Alex Kershaw met zijn nieuwste boek ‘De bevrijder’. Een boek waarin woorden als ‘wilskracht’ en ‘opoffering’ een hele nieuwe betekenis krijgen.

‘De bevrijder’ vertelt het verhaal van Felix Sparks, een Amerikaanse infanteriecommandant, die de ellende die een oorlog brengen kan in elke vezel van zijn lichaam gevoeld heeft, maar zichzelf geen moment toestond om op te geven. Schrijver Alex Kershaw sprak Sparks herhaaldelijk en schreef op basis van die interviews het boek ‘De bevrijder’. Het beschrijft de levensloop van Sparks, met de nadruk op dat dieptepunt waardoor Sparks uiteindelijk een held zou worden: die periode van 500 dagen die begint met de landing op Sicilië in 1943 en na een tocht van ruim 500 dagen eindigt met de bevrijding van Dachau.

Sicilië
Sparks jaar actieve dienst zat er bijna op toen Adolf Hitler de oorlog verklaarde aan de Verenigde Staten. Sparks moet direct geweten hebben wat dat betekende: het echte werk begon nu pas. In juli 1943 landt Sparks op Sicilië.

De hel van Anzio
Daar wacht de Amerikanen – die nauw samenwerken met de Britten – een zware strijd. Nadat de eerste dorpjes bevrijd zijn, belanden de geallieerden al snel in een impasse: ze worden opgehouden in de Liri Vallei en bij andere belangrijke plaatsen langs de zogenoemde Winterlinie. Ze slagen er maar niet in om de Duitsers op die plekken te verslaan. In januari 1943 komt Churchill met een plan. Hij wil troepen in Anzio laten landen. Zo kon een einde gemaakt worden aan de impasse. Het gewaagde plan lijkt even te lukken. De geallieerden verrassen de Duitsers en weten 36.000 man en 3000 voertuigen aan land te krijgen, zonder een groot verlies aan levens. Maar dan gaat het mis: de Amerikaanse majoor-generaal die het bevel voert, geeft zijn mannen opdracht zich in te graven en te wachten tot de Duitsers de tegenaanval openen. Een cruciale inschattingsfout: de Amerikanen hadden richting Rome moeten aanvallen en hun voordeel moeten uitbuiten. Enkele dagen later wordt duidelijk dat de geallieerden een hoge prijs moeten betalen voor die inschattingsfout: de Duitsers vallen ze hard aan en doen er alles aan om de geallieerden richting zee te drijven. Dat mislukt: de geallieerden houden stand. Maar de prijs die ze daarvoor moeten betalen, is hoog. Zo ziet Sparks – die meevocht tijdens de landing bij Anzio – alle mannen in zijn compagnie sterven. Hij is de enige die de strijd overleeft. Een harde klap voor een man die veel van de mannen in zijn compagnie bij naam kende.

Afscheid
Het zou niet de laatste keer zijn dat Sparks mannen verliest: ook als hij een nieuwe compagnie samenstelt, moet hij afscheid nemen van jonge jongens. En dat raakt hem telkens weer, zo blijkt uit het boek. “Op paaszondag 1944 gaf Sparks het beval aan de groep van acht vervangers om schuttersputjes te graven. Voordat ze een spade hadden opgetild, landde een Duitse bom vlakbij, die ze met een enorme explosie allemaal doodde. Hij (Sparks, red.) was getuige geweest van de dood bijna elke dag dat hij vocht, maar hij werd nog steeds geraakt tot in zijn ziel,” schrijft Kershaw.

Geen twee fronten meer
Ondanks de grote offers zijn de geallieerden er nog steeds niet. Anzio hebben ze vast weten te houden, maar nu zaten ze daar weer vast, want de Duitsers hielden hun Winterlinie in stand. Na 127 dagen in die patstelling te hebben gezeten, weten de geallieerden dan eindelijk door die linie heen te breken. Er zijn niet langer twee fronten in Italië. Maar de prijs is wederom hoog: 4000 mannen sterven, gemiddeld eentje per minuut.

Duitsland
Niet lang erna wordt Rome bevrijd. En dan lonken Berlijn en Parijs. Sparks landt in augustus 1944 in Frankrijk. De Duitsers hadden ze wel verwacht, maar missen de mankracht om de geallieerden tegen te houden. Met de landing van de geallieerden in Frankrijk ligt Europa eigenlijk aan hun voeten. Maar zonder slag of stoot gaat het vanzelfsprekend niet en hoe dichter de geallieerden – waaronder Sparks en zijn mannen – bij Duitsland komen, hoe heftiger de strijd wordt.

Ook lezen?

Nieuwsgierig naar het boek van Alex Kershaw? Bestel het hier!

Dachau
Na een lange reis die 500 dagen had geduurd en waarop de dood hem voortdurend had omringd en zelfs op de hielen had gezeten, arriveert Sparks bij Dachau. Gedurende de lange reis en de vele gevechten heeft Sparks heel wat mannen zien breken. Ze werden simpelweg gek door het lawaai van granaten, gek van angst of verloren alle controle over wat ze aan het doen waren. Wel getraind om oorlog te voeren, niet om de consequenties van die oorlog onder ogen te zien. In Dachau wordt dat pijnlijk zichtbaar. De geallieerden breken als ze de ellende daar onder ogen zien en willen zich wreken op de achtergebleven SS’ers. Sparks laat het – ondanks alle ellende die hij gezien en meegemaakt heeft – niet gebeuren. Hij zorgt er eigenhandig voor dat zijn mannen de SS’ers met rust laten.

Het verhaal van de bevrijding kennen we wel, maar het nu verteld zien worden over de schouders van één van de helden uit die periode geeft het verhaal een heel ander perspectief. Een menselijker perspectief: we zien soldaten van vlees en bloed, op hun kwetsbaarst op plekken waar geschiedenis werd geschreven. En dat is fascinerend. Het zorgt ervoor dat een bijna zeventig jaar oud verhaal tot leven komt. Het doet u als lezer beseffen dat we mannen als Sparks zelfs – of misschien: juist – na bijna zeventig jaar van vrijheid een enorm gevoel van dankbaarheid verschuldigd zijn.

Bronmateriaal

-
De foto bovenaan dit artikel is afkomstig van Wikimedia Commons.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd