RIVM overweegt nieuw voorbehoud: hoe betrouwbaar zijn de corona-statistieken?

Elke dag turen we naar cijfers en grafieken. Zijn we al veiliger dan gisteren en gaat het wel de goede kant op met de coronacrisis? Met name de cijfers rond de ic- en ziekenhuisopnames roepen vragen op.

In tijden van nood is het prettig om houvast te hebben en de gemiddelde Nederlander is niet anders. We zijn blij met alle inzichtelijkheid die ons in statistieken wordt geboden en vertrouwen daar ook op. En natuurlijk ook op de informatie die ons leert hoe de statistieke geïnterpreteerd moeten worden. Waar moeten we eigenlijk op letten bij onze dagelijkse portie cijfers?

Welke keuzes beïnvloeden statistieken?
Het aantal besmettingen, de sterftecijfers en de ziekenhuisopnames zijn voor Nederlanders in korte tijd belangrijke indicatoren geworden. Toch zijn niet alle cijfers duidelijk af te kitten, zoals we inmiddels weten met de cijfers rond het aantal besmettingen. “Iedere statistiek is afhankelijk van de keuzes die je maakt in de definitie van het cijfer. In dit geval, het aantal bevestigde positieve besmettingen. Dat voorbehoud maakt het RIVM er ook netjes bij. Als de testfrequentie dan toeneemt door een ander testbeleid, dan gaan het besmettingscijfer ook omhoog en kun je die twee statistieken niet meer met elkaar vergelijken”, aldus statisticus dr. Sanne Willems, universitair docent aan het Mathematisch Instituut van de Universiteit Leiden.

Betrouwbaarheid
We moeten volgens Willems dan ook in het algemeen goed opletten hoe we statistieken interpreteren. “Of statistieken altijd betrouwbaar zijn, dat is een goede vraag. Niet altijd natuurlijk. Het is belangrijk dat we zelf ons goede verstand blijven gebruiken. Er zijn twee verschillende soorten statistieken. Dat zijn beschrijvende statistieken en de prognose statistieken. De beschrijvende statistieken geven feiten weer, die al plaats hebben gevonden en de prognoses geven inzicht in de voorspellingen. Je zou zeggen dat het bij de beschrijvende statistieken altijd goed gaat. De gebeurtenissen hebben immers al plaatsgevonden. Toch hoeft dat niet zo te zijn. Het gaat erom of de juiste keuzes zijn gemaakt in de variabelen waarop de statistieken zijn gebouwd.”

“Statistieken zijn zelden compleet nutteloos”

In dat laatste zit ‘m de kneep. Welke keuzes worden er gemaakt bij de statistieken van het RIVM? In het geval van de besmettingen, is dat duidelijk door bijgaande uitleg en hetzelfde geldt voor de sterftecijfers, waarbij het publiek eenzelfde voorbehoud krijgt, omdat niet alle sterftecijfers dezelfde dag bekend zijn. Maar hoe zit het met de recente cijfers en dus statistieken over het aantal ic- en ziekenhuisopnames? Daarin zijn keuzes aan het veranderen. De laatste week met name, berichtten de media ons over de moeilijke keuzes waarvoor we staan als het gaat om het toewijzen van ic-bedden. De reguliere zorg moet weer op gang komen en de automatische gang van vooral oudere COVID-19-patiënten naar het ziekenhuis of specifiek de intensive care, wordt minder automatisch maar meer overwogen en bewust gemaakt, met alle medisch-ethische vragen van de laatste week van dien.

Statistieken ic-opnames
Hoe vertaalt deze verandering zich in de statistieken? Vooralsnog niet. De keuzes zijn aan het veranderen, maar de opbouw van de statistieken blijft hetzelfde. Krijgen we dan nog wel een goed beeld van de crisis? Wel degelijk, volgens Willems. “Of de veranderingen al zijn doorgevoerd, is voor nu nog de vraag. Bovendien zijn statistieken zelden compleet nutteloos. Iets van cijfers is beter dan niets. Je ziet een daling of een stijging, daaruit kun je wel een vermoeden krijgen hoe het gaat met het ziekteverloop.”

Het RIVM geeft aan dat wijziging van de statistieken ingewikkelde modellen zijn en verwijst door naar de stichting NICE die de cijfers aanlevert. “We zullen in de loop van de tijd, de effecten hiervan nog moeten zien.”

Mogelijk voorbehoud cijfers ic-bedden
Wel voegt woordvoerder Coen Berends hieraan toe dat zij mogelijk nieuwe opmerkingen zullen plaatsen bij de statistieken over de ic-opnames. “Voor  het beleid in Nederland is het reproductiegetal van belang. Dit wordt berekend in een wereldwijd gebruikt model. De berekening van het reproductiegetal is gebaseerd op het aantal nieuwe zieken, meldingen, ziekenhuis- of ic-opnames, of sterfte in de loop van de tijd. Idealiter wil je iedereen die besmet is meenemen. In geval van COVID-19 kan dat niet omdat we dat getal niet kennen. Wij gebruiken ziekenhuisopnames als best beschikbare maat, omdat we hier weten dat bijna iedereen met COVID-19, die in het ziekenhuis komt wordt getest en gemeld. In vergelijking met andere waarnemingen, zoals meldingen of ic-opnames, is er minder effect van veranderingen in testbeleid en veranderingen in zorg. Dat wil niet zeggen dat die veranderingen er niet zijn. We houden deze veranderingen in de gaten, het zijn mogelijke verklaringen voor schommelingen en afwijkingen in schatting van het reproductiegetal. Als het zo is dat het beleid ten aanzien van ic-opname verandert, verandert dit niets aan de manier van berekenen. Wel kan het resulteren in het maken van een opmerking bij de berekening over welke factoren voor de verandering zouden kunnen hebben gezorgd.”

Opname weigering patiënten niet geregistreerd
Ook stichting NICE kan niet verder helpen als het gaat om de keuzeveranderingen in ic-opnames en de cijfers die zij aanleveren bij het RIVM. Volgens NICE gaat het erom dat er geen registratie plaatsvindt van ziekenhuisopnames die geweigerd worden. Daar zijn dus geen cijfers van beschikbaar. “Bovendien gebruikt het RIVM naast onze cijfers, ook nog andere kennis en bronnen bij het modelleren.”

Coronacrisis verschillende landen niet vergelijkbaar
Statisticus Willems vindt het ook interessant om te zien of de statistieken uit verschillende landen wel met elkaar vergeleken kunnen worden. “Die cijfers kun je internationaal niet met elkaar vergelijken, dat is appels en peren met elkaar vergelijken. De medische data verschilt, de bevolkingsdichtheid en daarmee het aantal besmettingen, bovendien hebben andere landen een verschillend verloop van de lock down. Het is altijd goed checken of je die gegevens wel met elkaar kan vergelijken en de curves één op één kunt leggen. Zelfs tussen verschillende ziekenhuizen kan dat nog lastig zijn. Die zouden dan allemaal dezelfde protocollen moeten volgen.”

Ingewikkelde materie dus, waarbij we voorlopig door de coronacrisis moeten roeien met de riemen die we hebben of in dit geval: de statistieken die we voorhanden hebben. Ondanks eventuele wijzigingen in opnamebeleid, die er zijn of in de toekomst nog zullen volgen.

Bronmateriaal

Interview dr. S.J.W. Willems, universitair docent Mathematisch Instituut, Universiteit Leiden
Schriftelijke reactie, NICE-Covid Team
Schriftelijke reactie Coen Berends, woordvoerder RIVM
Mondelinge reactie Ron Beekman, woordvoerder RIVM
Afbeelding bovenaan dit artikel: Mediamodifier (via Pixabay)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd