De nieuwe dataset zal naar verwachting tot talloze nieuwe ontdekkingen leiden.
Ruimtetelescoop Gaia werd in 2013 gelanceerd. De telescoop had een duidelijk doel voor ogen: de positie, afstand en bewegingen van meer dan 1 miljard sterren vastleggen. In 2016 kwamen onderzoekers met de eerste dataset op de proppen. Deze bevatte de afstanden en bewegingen van twee miljoen sterren. Vandaag is een nieuwe dataset vrijgegeven. De nieuwe dataset onthult de 3D-posities, 2D-bewegingen, de helderheid en kleur van meer dan 1,3 miljard sterren. En de metingen zijn heel nauwkeurig; Gaia is zo gevoelig dat de telescoop zelfs de groei van een mensenhaar op de maan zou kunnen meten!
Links de eerste dataset van Gaia in beeld. Rechts de dataset die nu is vrijgegeven. Tijdens het filmpje reizen we als het ware van de zon vandaan, tussen de sterren. Filmpje: ESA / Gaia / DPAC.
Dwergsterrenstelsels
Inmiddels is de door Gaia verzamelde data al kort geanalyseerd. De resultaten zijn vandaag verschenen in zes verschillende wetenschappelijke papers. Amina Helmi, verbonden aan het Kapteyn Instituut Rijksuniversiteit Groningen, was één van de onderzoekers die als eersten een blik op de nieuwe dataset mochten werpen. En dat was voldoende om onder meer een 20 jaar oude vraag te kunnen beantwoorden: bewegen de dwergsterrenstelsels rond de Melkweg in hetzelfde vlak? De zeer nauwkeurige data onthulde dat de dwergsterrenstelsels rond de Melkweg wel allemaal een sterk gehelde baan te hebben, maar niet in hetzelfde vlak bewegen, hoewel sommige zich in groepjes lijken op te houden. “Het is ongelofelijk wat de Gaia-data nu al, in deze eerste en relatief snelle en oppervlakkige analyse aan nieuwe kennis en inzichten hebben opgeleverd,” aldus Helmi. “Zelfs op één van de plaatjes die we voor de pers hebben gemaakt, zag ik ineens een volstrekt nieuw detail dat we niet wisten, namelijk dat sommige bolvormige sterrenhopen rond de Melkweg in groepjes bewegen.”
Nieuwe ontdekkingen
En dat is nog maar het begin, zo weet Anthony Brown, voorzitter van het consortium dat de datacenters van Gaia bestuurt. “Astronomen kunnen met ons archief nieuwe wetenschap gaan doen, dingen ontdekken waar we nu nog niets van weten. Dat is het revolutionaire aan deze ontdekkingsmachine. Ik verwacht dat astronomen gaan spreken over de periode vóór en ná deze tweede datarelease.”
Planetoïden
Gaia heeft de blik overigens niet alleen op objecten buiten ons zonnestelsel gericht. Ook binnen het zonnestelsel werd onderzoek gedaan met de ruimtetelescoop. Zo onthult de nieuwe dataset de posities van meer dan 14.000 bekende planetoïden (zie filmpje hieronder). Op basis van die informatie kan hun baan weer nauwkeurig worden vastgesteld.
Filmpje: ESA / Gaia / DPAC.
“Gaia zal ons begrip van het universum op alle kosmische schalen vergroten,” stelt onderzoeker Timo Prusti. “Zelfs in de nabijheid van de zon, de regio waarvan we dachten dat we deze het beste begrepen, onthult Gaia nieuwe en opwindende eigenschappen.”
Ondertussen gaat Gaia vrolijk verder: de komende jaren zullen er nog herhaaldelijk nieuwe datasets gepresenteerd worden. “Gaia is astronomie op zijn best,” aldus missiemanager Fred Jansen. “Wetenschappers zullen vele jaren druk zijn met deze data en we zijn er klaar voor om verrast te worden door de stortvloed aan ontdekkingen die de geheimen van ons universum zullen onthullen.”
