Sisi: de waarheid achter het sprookje

Het zoetsappige beeld van Elisabeth (Sisi) van Oostenrijk kent iedereen; de
films uit de jaren vijftig met Romy Schneider in de hoofdrol zijn wereldberoemd. Maar hoe was het leven van dit icoon echt?

In Paleis het Loo is sinds enkele weken de tentoonstelling ‘Sprookje en Werkelijkheid’ te zien over het leven van de vroegere keizerin van Oostenrijk en de vrouw van keizer Frans Jozef I. De mythe, een zachtaardige maar ongelukkige prinses die zich niet thuis voelt aan het strenge hof in Wenen, die na haar dood is ontstaan, wordt in het museum onder de loep genomen. Scientias bracht zelf een bezoek aan Apeldoorn en sprak met Olivia Lichtscheidl, de curator van het Sisi Museum in Wenen en tevens de samensteller van de tentoonstelling in Nederland. Door middel van vijf thema’s onderzoeken we het echte leven van Sisi.

Huwelijk
In het sprookje zijn zowel Sisi als Frans Jozef verliefd op elkaar bij hun eerste ontmoeting. Maar in werkelijkheid was dit anders. De keizer was inderdaad erg onder de indruk van de hertogin maar over de gevoelens van Sisi is minder bekend. Volgens Lichtscheidl was zij onder de indruk van haar verloofde en genoot zij van alle aandacht maar was zij ook vaak in tranen. “Toen ze zich bewust werd van haar toekomstige leven als keizerin aan het Weense hof werd Sisi bang. In tegenstelling tot de films was de Aartshertogin Sophie, haar toekomstige schoonmoeder, blij met de keuze van haar zoon.” Een groot probleem binnen het huwelijk was echter dat Sophie teveel invloed had op Frans. “Hij luisterde wel naar zijn moeder maar niet naar zijn vrouw.” Wanneer het zilveren huwelijk in 1879 aanbreekt is het paar dan ook uit elkaar gegroeid. Frans leidt het leven van een ambtenaar en staat iedere dag vroeg op en kijkt urenlang aktes door; Sisi daarentegen was bezig met reizen, sport, filosofie en literatuur. Zo waren er ook geruchten over affaires. “Sisi was altijd een fanatiek paardrijdster en had een vaste begeleider: jachtmeester Captain Bay Middleton. Er bestond tussen hen een hechte vriendschap. Wanneer Middleton in 1882 trouwt, geeft Sisi het paardrijden voorgoed op.” De keizerin dreef daarnaast een goede vriendin, Katharina Schratt, in de armen van haar man wanneer zij zich zelf steeds meer onttrekt van hun leven samen.

Kinderen
Uit haar huwelijk met Frans kreeg Sisi vier kinderen: Sophie, Gisela, Rudolph en Marie-Valerie. Haar eerste dochter overlijdt echter al op tweejarige leeftijd in Hongarije. “Schoonmoeder Sophie adviseerde de keizerin om haar kinderen thuis te laten maar Sisi negeerde dit advies. Zowel Sophie als Gisela werden ziek, de oudste prinses overleefde het niet. Sisi had echter weinig tijd om te rouwen om haar verlies en schenkt 15 maanden later alweer het leven aan kroonprins Rudolph.” De dood van Sophie heeft een enorme invloed gehad op de opvoeding van de kinderen van Sisi. “Door het verdriet van het overlijden van haar dochter was zij niet meer in staat om van haar kinderen te houden. Hoewel ze voor de dood van Sophie nog boos is omdat haar schoonmoeder de opvoeding van haar kinderen overneemt, laat ze het daarna helemaal over aan anderen.” Wanneer Sisi’s vierde kind wordt geboren verandert haar houding echter. “Marie-Valerie kreeg alle liefde van haar moeder en kreeg de bijnaam ‘de Enige’. Ze werd erg verwend en werd meegenomen op alle reizen van haar moeder.”

Gezondheid
De gezondheid van Sisi was niet altijd even goed. Haar eerste reis ging naar het zuiden op medisch advies van haar arts. Lichtscheidl: “Na de geboorte van Rudolph raakte Sisi in een mentale en fysieke crisis. Het officiële verhaal is dat zij een longaandoening had maar dit is nooit bewezen. Het kon namelijk ook een excuus zijn geweest om aan het strenge hofleven te ontsnappen. In latere jaren kreeg zij ook last van reuma en ischiasneuralgie.” De slanke taille van de keizerin doet al lange tijd suggereren dat Sisi een eetstoornis had. Ze had weinig eetlust en volgde een streng dieet. Haar uithoudingsvermogen en haar dikke, glanzende haar spreken een ziekte echter tegen. Daarnaast kreeg Sisi na de dood van haar zoon Rudolph een zware depressie.

Hofleven
Het is duidelijk dat Sisi niet goed kon omgaan met het strenge hofleven van de Habsburgers. In haar ogen was deze koel en afstandelijk; ze huilde dan ook veel in het begin en beschuldigde haar schoonmoeder ervan haar hierin niet te steunen. In haar gedichten schreef ze met hoon en minachting over de hovelingen. Om te voorkomen dat anderen ze lazen, werden de teksten in Zweden ondergebracht en liet Sisi vastleggen dat deze pas 60 jaar later gepubliceerd mochten worden.

Karakter
Het karakter van Sisi kenmerkt zich met rusteloosheid, onzekerheid, nervositeit en overgevoeligheid. Lichtscheidl: “Sisi had veel angsten en onzekerheden; ze barstte vaak in tranen uit wat weer zorgde voor kritiek aan het Weense hof.” Over haar reis naar Oostenrijk om te trouwen met Jozef wordt geschreven: “De volgende ochtend vertrok het schip uit Linz en vervolgde Sisi haar reis. Op de oevers werd zij uitgezwaaid door talloze juichende mensen. Er klonken saluutschoten en het keizerlijk volkslied. Aan het einde van de middag kwam zij aan in Wenen waar de kerkklokken luidden. Sisi stond beteuterd in het midden van het feestgedruis.” Haar onzekerheid blijkt wel uit het feit dat toen zij ouder werd, zij haar gezicht verborg achter sluiers en waaiers. Daarnaast wilde Sisi zich niet langer meer laten fotograferen en schilderen voor portretten. Lichtscheidl denkt dat dit kwam door het belang van haar handelsmerk: haar uiterlijk. “Ze was zich zeer bewust van haar uiterlijk en erkende ook het effect dat zij had op anderen. Mogelijk voelde zij hierdoor nog meer druk om mooi en jong te blijven.” Maar Sisi kon ook zeer betrokken bij het volk zijn. Zo was zij beschermvrouwe van het opleidingsinstituut Hernals. Wanneer tyfus uitbrak, bleef de keizerin de kinderen bezoeken. Ze zette zich zeer in voor opleidingsmogelijkheden voor meisjes en vrouwen. De officiële verplichtingen vond ze echter maar niks; het liefst kwam zij altijd onaangekondigd met enkel een hofdame als gezelschap. Bestuurders namen haar dit kwalijk maar patiënten en het volk droegen haar op handen. Haar rusteloosheid kwam vooral tot uiting in haar vele reizen. Zo spendeerde ze veel tijd en geld in de herbouw van de villa Achilleion in Griekenland maar verloor interesse toen de bouw klaar was. “Ze schreef in een brief dat de atmosfeer was verdwenen.” Na de dood van Rudolph kreeg haar reislust een dwangmatig karakter; thuis vond zij geen rust meer en ze bracht uiteindelijk slechts een paar weken per jaar in Wenen door. De keizerin onttrok zich volledig aan haar verplichtingen en koos voor haar eigen bezigheden. Dit leverde veel kritiek op: ze was immers nooit meer te vinden in Oostenrijk en Hongarije.

Kortom, Sisi was een onzekere maar ook een zelfbewuste vrouw. Ze wist een bepaald imago voor het publiek neer te zetten waardoor ze geliefd werd bij het volk. Dit beeld heerst nog steeds. Ze genoot van alle aandacht maar in haar persoonlijk leven kon zij echter moeilijk omgaan met dramatische gebeurtenissen, dat zich uitte in depressiviteit en vluchtgedrag.