En dankzij een Utrechtse onderzoeker weten we nu hoe dat komt!
In de winter moet je niet op Antarctica zijn. Het is er maandenlang pikdonker en de temperatuur kan in het binnenland tot wel tachtig graden onder het vriespunt zakken. Aan de kust is het met temperaturen rond de -25 iets warmer, maar nog altijd niet aangenaam.
Smelt
Als je dat zo leest, zou je in dit ijzige en donkere seizoen weinig smelt op Antarctica verwachten. Maar onderzoek wijst nu uit dat er gedurende de winter tóch smelt plaatsvindt en wel langs de kust. Op sommige plekken smelt de sneeuw, waardoor smeltwatermeren op de onderliggende gletsjer ontstaan. Die meren zijn heel omvangrijk: zo’n 50 meter breed, een kilometer lang en tot wel 2 meter diep.
Larsen C
“De smeltmeren komen voor op de Larsen C ijsplaat, een grote drijvende gletsjer in het noorden van Antarctica, waar vorig jaar juli nog een grote ijsberg afbrak,” vertelt onderzoeker Peter Kuipers Munneke. “We hadden niet gedacht dat het daar zó hard kon smelten in de winter. Het is er tenslotte aardedonker, dus de zon geeft geen warmte af.”
Wind
Maar hoe kan de temperatuur hier dan in de winter toch boven het vriespunt uitkomen? Onderzoek wijst uit dat het te herleiden is naar…de wind. Ongeveer één keer in de week waait een zeer warme en droge wind van de berg ten westen van de ijsplaat naar beneden. Die wind kan ervoor zorgen dat de temperaturen in korte tijd 15 tot 20 graden stijgen! “Alle winterwarmte komt door föhn, er is in die periode geen andere warmtebron. Tijdens krachtige föhn smelt er zo veel sneeuw, dat het smeltwater grote meren op het ijsoppervlak vormt. We kenden deze meren al lang van de zomer. Nu blijkt dat 20 tot 25 procent van alle smeltwater in de afgelopen jaren juist in de winter is ontstaan.”
De bevindingen van Kuipers Munneke en collega’s zijn gebaseerd op metingen van een weerstation nabij Larsen C én satellietbeelden van ESA. “ESA heeft een paar jaar geleden nieuwe satellieten in gebruik heeft genomen die veel scherpere beelden opleveren dan voorheen. Op de nieuwe beelden zie je die smeltmeren heel goed,” vertelt Kuipers Munneke.
Zeespiegel
Die satellietbeelden onthulden ook hoe het de smeltmeren vergaat; ze bevriezen in de loop van de winter weer. “Het smeltwater stroomt daardoor niet de oceaan in en draagt dus ook niet bij aan de stijging van de zeespiegel.”
Dat wil echter niet zeggen dat we ons geen zorgen hoeven te maken over de smeltwatermeren. “In de afgelopen decennia zijn grote drijvende gletsjers van Antarctica afgebroken. De oorzaak daarvan was dat grote smeltwatermeren een aantal van die ijsplaten instabiel hadden gemaakt. Mogelijk zien we hier een proces dat in de toekomst in een veel groter gebied smeltmeren oplevert. Want we verwachten wel dat de hoeveelheid winterse smeltdagen in de toekomst groter zal zijn.” Dat laatste heeft twee oorzaken: de temperatuur op aarde stijgt én de föhnwinden nemen waarschijnlijk toe.
