En de Wereldgezondheidsorganisatie heeft het scenario niet serieus genoeg bekeken.
Dat stellen wetenschappers in een open brief, gepubliceerd in het blad Science. Ze pleiten in de brief voor meer en transparant onderzoek naar de oorsprong van SARS-CoV-2, waarbij alle hypothesen – hoe politiek gevoelig ze ook mogen zijn – op tafel blijven.
Het WHO-rapport
Het is een vraag die onderzoekers eigenlijk al sinds de uitbraak van het coronavirus bezighoudt: waar komt SARS-CoV-2 vandaan? Er is in het afgelopen jaar veel over gespeculeerd en ook veel onderzoek naar gedaan. Niet alleen door individuele onderzoekers, maar ook door een onderzoeksteam van de Wereldgezondheidsorganisatie. Het resulteerde eind maart in een meer dan 300 pagina’s tellend onderzoeksrapport dat toch wel ietwat teleurstelde. Ook na uitgebreid onderzoek in China – het epicentrum van de pandemie – konden er geen harde conclusies worden getrokken over de oorsprong van het virus. Wel liet het internationale team van onderzoekers zich heel voorzichtig uit over de hypothese dat het virus van dier op mens was overgesprongen. Die hypothese was volgens de onderzoekers ‘waarschijnlijk tot zeer waarschijnlijk’. En de hypothese dat de pandemie te herleiden is naar een ongelukje in een laboratorium werd als ‘extreem onwaarschijnlijk’ werd afgedaan.
Onterecht, zo stellen onderzoekers nu in de open brief, die door zo’n achttien wetenschappers met relevante expertise ondertekend is. De Nederlandse professor Erik van Nimwegen, tegenwoordig verbonden aan het Biozentrum van de Universiteit van Basel, is er één van. Op uitnodiging van zijn collega’s – die het initiatief namen om de brief te schrijven – zette hij zijn handtekening eronder. “Eén van de hoofdredenen om de brief te schrijven was – in mijn opinie – het feit dat door een aantal artikelen van een kleine groep wetenschappers, en ook door enkele uitlatingen in het rapport van het gezamenlijke Chinese-WHO-onderzoek, de indruk was gewekt dat ‘de experts’ de mogelijkheid van een ‘laboratoriumscenario’ wel zo’n beetje uitsluiten. Dat klopt niet. Er is op dit moment simpelweg geen enkel overtuigend bewijs om ofwel een ‘zoönotisch scenario’ (waarbij het virus van dier op mens is overgesprongen, red.) of een ‘laboratoriumscenario’ uit te sluiten.”
Nauwelijks bewijs
Wat de onderzoekers tegen de borst stuit, is dat er in het WHO-rapport geen overtuigend bewijs wordt geleverd voor het idee dat het virus van dier op mens is overgesprongen. Maar er wordt ook geen bewijs aangevoerd tegen het idee dat het virus uit een laboratorium afkomstig is. En toch wordt de laatstgenoemde hypothese vrijwel van tafel geveegd.
Nauwelijks aandacht
Wat de briefschrijvers ook opvalt, is dat de twee hypothesen niet evenveel aandacht hebben gekregen. “Slechts 4 van de 313 pagina’s van het rapport en de bijlagen gaan over de mogelijkheid van een laboratoriumongeluk,” zo is in de brief te lezen. “Het onderzoek naar een mogelijke zoönotische oorsprong is al een jaar in volle gang, maar tot nu toe is er nog geen concreet spoor gevonden,” vertelt Van Nimwegen. “Het laboratoriumscenario is daarentegen nog bijna helemaal niet onderzocht.” Ook Tedros Ghebreyesus – directeur-generaal van de WHO – vond het allemaal wat magertjes en pleitte eerder al voor meer onderzoek naar de mogelijkheid dat het virus zijn oorsprong vindt in een laboratorium. De onderzoekers juichen dat toe. “Hoewel het onwaarschijnlijk is (dat het virus afkomstig is uit een laboratorium, red.) zou de mogelijkheid wel grondig onderzocht moeten worden,” merkt professor Ravindra Gupta, microbioloog aan de universiteit van Cambridge en tevens ondertekenaar van de brief, op.
Je kunt je natuurlijk afvragen waarom het laboratoriumscenario tot op heden nauwelijks aandacht heeft gekregen. De briefschrijvers laten zich daar niet expliciet over uit, maar wijzen er wel op dat het onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie sterk leunde op Chinese input. “De informatie, data en monsters voor de eerste fase van het onderzoek werden verzameld en samengevat door de Chinese helft van het team; de rest van het team bouwde voort op die analyse,” zo is in de brief te lezen. Van Nimwegen is – op eigen titel – iets uitgesprokener. “De WHO-studie heeft een laboratoriumscenario expliciet niet (of bijna niet) onderzocht en het feit dat bijna al het daadwerkelijke onderzoek onder streng toezicht van de Chinese autoriteiten is gedaan trekt helaas de onafhankelijkheid van het onderzoek tot zekere hoogte in twijfel.”
Toekomstig onderzoek
De briefschrijvers doen dan ook een dringende oproep aan de wetenschappelijke gemeenschap: blijf dit onderzoeken. Het is namelijk van cruciaal belang dat duidelijk wordt waar het virus zijn oorsprong vond. Alleen zo kunnen gerichte maatregelen worden getroffen om de kans dat er opnieuw een pandemie uitbreekt, te verkleinen. “Het onderzoek is belangrijk, omdat we zo toekomstige bedreigingen ook beter kunnen gaan begrijpen,” meent Gupta. Over hoe dat toekomstige onderzoek naar de oorsprong van SARS-CoV-2 eruit moet komen te zien, zijn de briefschrijvers heel duidelijk. Het onderzoek moet transparant en objectief zijn en wetenschappers moeten (kunnen) gaan waar de data ze heen leiden. Ook pleiten de onderzoekers voor een breed scala aan onderzoekers die elk vanuit hun eigen expertise hun steentje bij kunnen dragen én een onafhankelijke toezichthouder die oog heeft voor botsende belangen en ervoor zorgt dat ze ondergeschikt blijven aan het onderzoek.
Het feit dat het inmiddels alweer anderhalf jaar geleden is dat het virus voor het eerst toesloeg, maakt de zoektocht naar de oorsprong ervan niet gemakkelijker. “Maar dat betekent zeker niet dat het onmogelijk is om de oorsprong van de epidemie nog vast te stellen,” aldus Van Nimwegen. Ook Gupta acht het zeker nog mogelijk om de bron van het virus vast te stellen, maar verbindt daar wel een belangrijk voorwaarde aan. “Het hangt volledig af van het niveau van investering. En dat ligt niet hoog.” Ook Van Nimwegen benadrukt dat er van alle kanten de politieke wil moet zijn om de oorsprong van het virus te vinden. “Als een grondig onafhankelijk onderzoek om één of andere politieke reden wordt geblokkeerd, dan zou het natuurlijk best kunnen dat we de oorsprong nooit ophelderen. Dat zou in mijn opinie een zeer gevaarlijk precedent scheppen.”
