Supervulkaan kon onze voorouders in Afrika niet klein krijgen

Ze gedijden nadat supervulkaan Toba in Indonesië uitbarstte.

Zo’n 74.000 jaar geleden barstte in Indonesië de Toba-vulkaan uit. De eruptie geldt als de krachtigste vulkaanuitbarsting die de planeet in de afgelopen 2 miljoen jaar heeft meegemaakt. Aangenomen wordt dat de gevolgen ervan wereldwijd voelbaar waren. Zo zouden tijdens de eruptie grote hoeveelheden stof en as de lucht in zijn geslingerd. Sommige onderzoekers denken dat de eruptie leidde tot een vulkanische winter; uitgespuwde deeltjes nestelden zich in de hogere luchtlagen waar ze het zonlicht tegenhielden, wat onder meer leidde tot afkoeling. Het moet verstrekkende gevolgen hebben gehad: bomen en planten gingen dood, net als dieren die weer van deze bomen en planten afhankelijk waren, enzovoort. Het lijkt niet meer dan logisch dat deze heftige gebeurtenis ook gevolgen had voor de moderne mensen die zo’n 74.000 jaar geleden al ruime tijd op aarde rondliepen. Maar bewijs daarvoor bleef uit. Tot nu.

Zuid-Afrika
Onderzoekers bestudeerden twee archeologische vindplaatsen aan de zuidkust van Zuid-Afrika. Op beide plekken zijn sporen teruggevonden van moderne mensen die hier actief waren en die sporen zijn zo’n 74.000 jaar oud. En nu hebben onderzoekers in sedimenten afkomstig van beide vindplaatsen microscopisch kleine fragmenten vulkanisch gesteente gevonden die maar van één vulkaan afkomstig kunnen zijn: Toba.

Vulkanisch gesteente afkomstig van de Toba-eruptie werd zo’n 9000 kilometer verderop, in Zuid Afrika, aangetroffen. Afbeelding: Erich Fisher.

De ontdekking
Het is voor het eerst dat dergelijke afzettingen op zo’n grote afstand van hun bron – Indonesië – zijn aangetroffen. Het onderschrijft de aanname dat de eruptie enorm was. Maar was deze ook zo catastrofaal als werd gedacht?

Gevolgen
“Tijdens eerdere studies is regelmatig geprobeerd om de hypothese dat Toba menselijke populaties vernietigde, te toetsen,” stelt onderzoeker Curtis Marean. “Maar dat lukte niet, omdat men niet in staat was om overtuigend bewijs te vinden dat een menselijke nederzetting aan dit exacte moment in de geschiedenis kon linken.” Maar dat is onderzoekers nu dus wel gelukt: ze hebben een plek gevonden waarvan we zeker weten dat moderne mensen er ten tijde van de Toba-eruptie leefden én die dus kan verraden hoe zij op die eruptie reageerden.

Het Toba-meer ontstond na de eruptie die zo’n 74.000 jaar geleden plaatsvond. Het is in feite een enorme caldera (krater). Afbeelding: NASA Landsat (via Wikimedia Commons).

Reactie
Met de vulkanische winter in het achterhoofd, laat die reactie zich raden, zou je denken. Je moet je dan immers een periode voorstellen waarin Afrika de zomer overslaat, bloemen niet bloeien, bomen doodgaan en grote zoogdieren honger lijden (net als hun jagers, waaronder de moderne mensen). Kortom: je zou verwachten dat de populaties waarvan in het zuiden van Afrika sporen zijn aangetroffen, flink werden uitgedund. Maar de archeologische vindplaats vertelt verrassend genoeg een heel ander verhaal. “Wat we ontdekten, was dat er tijdens en na de eruptie voortdurend mensen op deze plek leefden en er is geen bewijs dat het hun dagelijkse leven beïnvloedde,” aldus onderzoeker Erich Fisher.

Het kan zijn dat deze populaties zich domweg op het juiste moment op de juiste plek bevonden waar ze zich ondanks de enorme beproeving die de Toba-eruptie vormde, wisten te handhaven. Maar aangezien deze populaties meer deden dan zich handhaven – ze gedijden – zou je je ook kunnen afvragen of de Toba-eruptie wel tot een vulkanische winter leidde. Nader onderzoek is daarom hard nodig. Onderzoekers hopen spoedig meer plekken in Afrika te vinden waar mensen ten tijde van de Toba-eruptie leefden en zo een beter beeld te krijgen van deze opmerkelijke populaties in het zuiden. Waren het de enige overlevenden van een wereldwijde catastrofe? Of zijn er meer van zulke populaties te vinden en was de eruptie niet zo catastrofaal voor de bakermat van de mensheid als sommigen denken?

Bronmateriaal

"Humans thrived in South Africa through the Toba super-volcanic eruption ~ 74,000 years ago" - Arizona State University (via Eurekalert)

Afbeelding bovenaan dit artikel: NASA Landsat (via Wikimedia Commons)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd