Voor het eerst hebben onderzoeker bewijs gevonden voor het bestaan van een toon- en klemtoonloze taal. Je hoort ‘m in de Molukken.
Het Nederlands geeft woorden betekenis met klemtoon. Dat betekent dat elk woord een prominente lettergreep heeft in de uitspraak. In ólifant is dat de eerste lettergreep. In okápi de tweede en in krokodíl de laatste lettergreep.
Toon
Andere talen geven woorden betekenis met behulp van een toon. Dat gebeurt bijvoorbeeld in het Chinees. “In een toontaal kunnen tonen samen met klinkers en medeklinkers de klankvorm van een woord bepalen,” vertelt onderzoeker Carlos Gussehoven.
Toon en klemtoon
En dan zijn er ook nog talen die een woord betekenis geven met toon én klemtoon. Het Zweeds bijvoorbeeld. Of het Limburgs. “In het Roermonds dat zowel gebruik maakt van klemtoon als toon, bepaalt de toonhoogte waarmee je ‘haas’ uitspreekt of je een haas of een handschoen bedoelt.”
Toon- en klemtoonloos
Tot voor kort dachten we dat alle talen tot één van deze drie varianten behoorden: talen gaven betekenis aan woorden met klemtoon, toon of allebei. Maar dat is fout, zo blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit. Wetenschappers hebben namelijk voor het eerst bewijs gevonden voor een taal die klemtoon- en toonloos is. Het gaat om het Ambon Maleis, een taal die door zo’n 250.000 mensen op Ambon en nabijgelegen eilanden in de Molukken wordt gesproken. “Dat er een taal was die geen enkele woordprosodie heeft, zoals we dat in de taalwetenschap noemen, was nog niet goed vastgesteld,” vertelt Gussenhoven.
Het onderzoek
Ambon Maleis werd tot op heden beschreven als een taal met klemtoon. Dat is deels te verklaren door het feit dat sprekers van een taal met woordklemtoon (zoals het Nederlands of Engels) altijd een klemtoon horen, ook als een woord die niet heeft. Om te achterhalen of Ambon Maleis een klemtoon kent, hebben de onderzoekers nauwkeurige metingen gedaan van de plaats in het woord waar de toonhoogtepiek komt die verantwoordelijk is voor de waarneming van klemtoon bij sprekers van het Nederlands. In onze taal wordt die plaatst bepaald door het begin van de klinker van de beklemtoonde lettergreep. Om de eerder aangehaalde voorbeelden er nog eens bij te halen: de o van olifant, de a van okapi en de i van krokodil. In het Ambon Maleis is er geen plek in een woord aan te wijzen dat de plek van die piek goed kan voorspellen. De piek ligt eigenlijk altijd zo’n beetje in het midden van een woord en kan niet gekoppeld worden aan een lettergreep.
Het onderzoek naar deze heel subtiele eigenschappen van het Ambon Maleis viel nog niet mee, zo erkent Gussenhoven. “In het geval van het Ambon Maleis helpt het als je een moedertaalspreker een test voorlegt met woorden die met verschillende klemtonen werden uitgesproken.” Sprekers van een klemtoontaal zullen geen enkele moeite hebben om klemtonen te herkennen en te reproduceren. Maar voor de sprekers van het Ambon Maleis maakt het weinig uit. “Daarmee is het, voor zover nu bekend, de enige woordprosodieloze taal ter wereld.”
