Tijd voor extra hulp in de zorg: hier komen de robots!

robotmaatje

Er zijn nu al te weinig handen in de zorg en Nederland blijft maar vergrijzen. In de toekomst zullen dan ook steeds meer mensen thuis oud moeten worden. Gelukkig komt er hulp uit de technologische hoek: zorgende robots!

Mede door de enorme sprongen die de gezondheidszorg de afgelopen decennia gemaakt heeft, worden mensen steeds ouder. Ondertussen is er in de zorg steeds minder geld en mankracht beschikbaar om voor al deze ouderen te zorgen. Het resultaat is dat ouderen lang niet meer zo snel een plekje in het verpleegtehuis verwerven, langer thuis moeten blijven wonen en afhankelijk worden van mantelzorgers. Dat geldt met name voor mensen met beginnende dementie of andere geheugenproblemen: lichamelijk hebben ze vaak geen of weinig problemen en op basis van hun geheugenverlies alleen komen ze niet in aanmerking voor een plekje in het verpleegtehuis. Maar de mantelzorg voor deze groep mensen is juist zo zwaar. Hoe kunnen we deze mensen met al die ontwikkelingen – vergrijzing, tekort aan verzorgend personeel, mantelzorgers die vaak ook nog een baan hebben – toch de zorg blijven bieden die ze verdienen?

CompanionAble
In Europa – en ook daarbuiten – wordt hard over dat vraagstuk nagedacht. Bijvoorbeeld door het Nederlandse kenniscentrum Smart Homes. In samenwerking met diverse andere (Europese) partijen ontwikkelde en testte het kenniscentrum de laatste vier jaar de robot CompanionAble. Een robot die mensen op sociaal en cognitief vlak ondersteunt. “We richten ons met deze robot specifiek op mensen met geheugenproblemen,” vertelt Claire Huijnen, projectmanager bij Smart Homes, aan Scientias.nl. De robot rolt letterlijk bij mensen door het huis heen. “De robot heeft geen armen en benen, maar dat hoeft ook niet. Het is niet de bedoeling dat deze robot thee gaat maken: dat kunnen mensen met geheugenproblemen zelf wel. In plaats daarvan moet de robot de mensen de nodige geheugensteuntjes geven: ze eraan herinneren dat ze hun medicijnen innemen, dat ze de oven uit moeten doen als ze naar buiten gaan, dat het tijd is om te eten, enzovoort.” Tegelijkertijd is de robot ook een maatje: iemand die de mensen gezelschap houdt. “Hij kan praten en luisteren.” Maar daar blijft het niet bij. De robot biedt mensen ook geheugentrainingen aan, moedigt ze aan om eens lekker te gaan wandelen, herinnert ze eraan dat het strijkijzer nog aan staat, laadt zichzelf op als dat nodig is, enzovoort.

Ethiek

Robots die in de zorg werken, krijgen – net als artsen en verpleegkundigen – te maken met ethische dilemma’s. Ook CompanionAble zijn die dilemma’s niet vreemd. “Daarom vinden wij het ook zo belangrijk om bij de ontwikkeling en het testen van deze robots samen te werken met artsen en verpleegkundigen,” vertelt Huijnen. Een mooi voorbeeld van een situatie waarin de robot met een ethische afweging te maken kan krijgen, is wanneer deze mensen eraan herinnert dat ze hun medicijnen moeten nemen. “Als een patiënt dat vervolgens niet doet, kan de robot nog een herinnering afgeven. Als de persoon het dan nog niet doet, komt de robot voor een keuze te staan: nog een herinnering afgeven of niets doen of contact opnemen met de mantelzorger of huisarts? De keuze die de robot op dat moment moet maken, is afhankelijk van verschillende factoren. Bijvoorbeeld: is het belangrijk dat de patiënt dit medicijn op tijd inneemt? Net als verpleegkundigen moet de robot bepaalde procedures volgen.” Verpleegkundigen kunnen die afweging zelf maken. Robots niet. En dus zullen de te volgen procedures voor een specifieke patiënt ingeprogrammeerd moeten worden. Want aan ethische robots wordt wel gewerkt, maar ze zijn er nog niet.

Experimenten
Experimenten met de robot laten zien dat dit iets is waar niet alleen patiënten, maar ook mantelzorgers om zitten te springen. “We hebben een aantal stellen, bestaande uit mensen met beginnende dementie en hun partner of mantelzorger een aantal dagen met de robot in onze slimme woning laten doorbrengen. Deze slimme woning is met allerlei technologische snufjes – bijvoorbeeld sensoren – uitgerust. De robot communiceert met het huis (de sensoren) en weet zo waar hij is, waar de patiënt is, wat deze nodig heeft en doet.” Zowel de patiënten als de mantelzorgers omarmden de robot al vrij snel. “Ze vonden het fantastisch.” In het geval van de mantelzorger ontlast de robot enorm. “Mensen met geheugenproblemen stellen bijvoorbeeld vaak heel veel vragen. Zo kunnen ze wel tien keer op een dag vragen wat voor dag het is. Voor mantelzorgers is het dan soms lastig om de vijfde of tiende keer nog steeds vriendelijk te zeggen dat het vandaag zaterdag is. De robot blijft die vraag gewoon vriendelijk en elke keer op een iets andere manier beantwoorden en blijft ook proberen om mensen te prikkelen.” En ook de patiënten bloeien in aanwezigheid van de robot op. “Wat je ziet is dat mensen met geheugenproblemen of beginnende dementie op een gegeven moment nauwelijks initiatief meer nemen. Als ze niet worden aangespoord om iets te doen, dan blijven ze gewoon op de bank zitten. De robot kan deze mensen prikkelen om toch iets te ondernemen. Zo weet de robot bijvoorbeeld dat het vandaag mooi weer is en dat het morgen gaat regenen en dat het dus beter is om vandaag een wandelingetje te maken. De robot zal patiënten dan uitnodigen om naar buiten te gaan.” En de experimenten tonen aan dat mensen vaak op de prikkels van de robot reageren en zijn suggesties opvolgen. “Voor mantelzorgers is dit ook fijn: zij hoeven patiënten niet meer de hele tijd achter de broek te zitten: de robot doet dat.”

CompanionAble. Foto: Smart Homes.
CompanionAble. Foto: Smart Homes.
Robot versus de tablet
Het idee van robots in de zorg is natuurlijk niet nieuw. Zo wordt er ook in landen als Japan bijvoorbeeld al volop mee geëxperimenteerd. Wat opvalt wanneer u die robots bekijkt, is dat ze vaak heel sterk op mensen lijken: ze hebben armen, benen, een menselijk gezicht en bewegen zich als mensen. CompanionAble is anders. “Wij geloven niet zo in humanoids (robots die exact op mensen lijken en zich als mensen gedragen, red.),” stelt Huijnen. Dat komt vooral omdat Smart Homes zich richt op mensen met geheugenproblemen. “Deze mensen hebben geen baat bij een robot die ze werk uit handen neemt, daardoor worden ze alleen maar afhankelijker. Wij willen mensen met onze robots ondersteunen en aanmoedigen om zelf actief en in beweging te blijven.” Welbeschouwd moeten de robots uit mensen halen wat er nog in zit. CompanionAble heeft daar geen menselijk uiterlijk voor nodig. “De robot heeft wieltjes en een touchscreen.” Op het eerste oog lijkt dat misschien wat sober: kunnen we mensen met geheugenproblemen dan niet beter gewoon een tablet geven die ze aan allerlei dingen herinnert en ze aanspoort? Zeker niet, zo stelt Huijnen. “Het sterke van de robot is dat deze beweegt en mensen opzoekt. Mensen met dementie hebben vaak moeite om hun aandacht erbij te houden en een tablet vergeten ze gemakkelijk of ze reageren gewoon niet op de geluidjes die deze maakt.” De robot is daarentegen niet te missen: hij rijdt door de kamer, spreek tegen je en confronteert mensen. “Je ziet dat de robot ook iets losmaakt in mensen. Hij praat met ze, vraagt of ze willen wandelen en mensen reageren daar direct op door op het touchscreen te klikken of gewoon met de robot te praten.”

Menselijk contact
Smart Homes testte de robot niet alleen in de slimme woning, maar ook op een gesloten afdeling in een zorginstelling. Het leverde ontroerende resultaten op. “Ook daar doen mensen die dementerend zijn weinig uit zichzelf. Mensen hebben meer prikkels nodig.” En dus werd de robot erop uit gestuurd. Voorafgaand hadden de onderzoekers de robot enkele foto’s meegegeven van de omgeving waar de patiënten vandaan kwamen. “Er was één mevrouw die eigenlijk altijd stilletjes in haar stoel zat. Tot de robot haar een foto van de kerk uit haar vroegere omgeving liet zien. Ze begon te vertellen dat ze de kerk kende. Een andere dame reageerde daar weer op door te vertellen dat de kerk op dit moment verbouwd werd. Dat was natuurlijk niet zo: die kerk stond tien jaar geleden in de steigers. Maar dat maakte niet uit: door de robot ontstond er contact tussen mensen.” En dat is iets heel moois. “Je maakt met behulp van een robot iets menselijks los. Je creëert mooie momenten.”

Help, mijn baan!

Mensen die werkzaam zijn in de zorg voelen zich misschien een beetje bedreigd door robots als CompanionAble. Maar dat is niet nodig. De robots vervangen werknemers in de zorg niet. We moeten de robots eerder zien als een nieuw gereedschap dat verpleegkundigen in kunnen zetten wanneer ze hun patiënten verzorgen. “De robot ondersteunt personeel in de zorg.”

Nog even geduld
Het onderzoek van Smart Homes wijst erop dat robots de kwaliteit van leven van mensen kan verhogen. Maar hoe lang gaat het nog duren voor de robot klaar is om zijn plekje bij mensen thuis of in het verzorgingstehuis in te nemen? En ook niet onbelangrijk: wat gaat dat kosten? “Je moet weten dat een simpele versie van CompanionAble reeds ingezet wordt in Duitse bouwmarkten. De robots wachten mensen bij de ingang op, vragen wat de mensen nodig hebben en leiden ze vervolgens naar de afdeling waar dat product te vinden is.” Om de robots ook in de zorg in te zetten, moet nog wel wat werk verzet worden. “We werken op dit moment aan een voorstel om een pilot te doen bij zorginstellingen. We verwachten over drie tot vier jaar een basisset te hebben die kan worden ingezet. In de jaren die volgen zullen we die verder uitbreiden.” Over de kosten kan Huijnen nog niet zo veel zeggen. “Het prototype kost ongeveer 15.000 euro. Maar er wordt nu al gekeken welke onderdelen eventueel vervangen kunnen worden door goedkopere onderdelen. Ik verwacht dan ook dat de prijs snel zal dalen. Oneerbiedig gezegd is het immers niet meer dan een hoop plastic, twee laptops, een aantal sensoren en wielen. En als alles straks naar behoren werkt en ze op grotere schaal geproduceerd worden, moet zo’n robot niet veel meer dan 3000 tot 4000 euro gaan kosten.” Dat is nog een aanzienlijk bedrag, maar Huijnen benadrukt dat de robots ook tot veel besparingen leiden. “Mensen kunnen door de robots langer thuis blijven wonen en dat is een stuk goedkoper dan wanneer deze mensen uit huis moeten worden geplaatst.” Overigens is het niet de bedoeling dat mensen de robot echt gaan kopen. “Het idee is dat mensen ze voor een vast bedrag per maand huren.”

CompanionAble poseert samen met een ander onderzoeksproject van Smart Homes - Mobiserv - in de slimme woning. Foto: Smart Homes.
CompanionAble poseert samen met een ander onderzoeksproject van Smart Homes – Mobiserv – in de slimme woning. Foto: Smart Homes.

Spraakherkenning
Voor de robots straks de huizen van ouderen binnenrollen, moet er nog flink wat werk worden verzet. “Op technologisch vlak is de spraakherkenning één van de grootste struikelblokken. Je werkt met mensen met geheugenproblemen, dus je kunt deze mensen geen sleutelwoorden leren om met de robot te communiceren. Tegelijkertijd zal de robot niet alle zinnen begrijpen. We moeten dus op zoek naar manieren om de communicatie tussen mensen en robots goed te laten verlopen. Bijvoorbeeld door de robots geen open vragen te laten stellen waar mensen op tal van manieren op kunnen antwoorden. De robot vraagt dan niet: ‘Wat wil je gaan doen?’ Maar: ‘Wil je foto’s kijken of een stukje lopen?’ De antwoordmogelijkheden zijn dan beperkt en dus is de kans dat de robot het antwoord begrijpt, groter.” Een andere hindernis waar nu al hard aan wordt gewerkt, is de financiering. “De robot kan van alles. Zo kan deze mensen eraan helpen herinneren dat ze de oven uit moeten schakelen alvorens ze het huis verlaten. Maar de robot kan bijvoorbeeld ook de deur opendoen als er wordt aangebeld. Voor mensen met een geheugenprobleem is dat eerste cruciaal, maar dat tweede is meer luxe. Hoe gaan we dat financieren? Het is aannemelijk dat de kosten straks bij verschillende partijen terechtkomen. Zo zullen mensen het stukje luxe zelf moeten betalen, terwijl de zorgverzekeraar de rest vergoedt. Op dit moment wordt in samenwerking met verzekeraars gekeken hoe dat betalingssysteem eruit zou kunnen zien.”

Hoewel er nog de nodige vraagstukken zijn, lijken de robots hard op weg om een plekje in de zorg op te eisen. “Robots hebben absoluut een toekomst in de zorg,” stelt Huijnen. Ze durft zelfs nog ietsje verder te gaan dan dat. “We kunnen niet zonder. Zorg kan nog veel leuker en boeiender dan nu het geval is.” En robots zijn de aangewezen ‘personen’ om het boeiend te maken. “Zij brengen mensen weer met elkaar in verbinding.”

Bronmateriaal

De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Smart Homes.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd