We bezitten ze allemaal en toch zijn ze niet van ons: genen. Wetenschappers hebben vastgesteld dat bedrijven met behulp van meer dan 40.000 patenten op DNA-moleculen, het hele menselijke genoom bezitten en kunnen uitbuiten.
Het feit dat bedrijven het menselijk genoom bezitten, baart de wetenschappers zorgen. “Als deze patenten gehandhaafd worden, is onze genomische vrijheid verdwenen,” stelt onderzoeker Christopher Mason. “Net nu we het tijdperk van persoonlijke geneeskunde (behandelingen op maat, afgestemd op uw lichaam, red.) binnengaan, leven we ironisch genoeg in een tijd waarin het genoom aan banden wordt gelegd. Je moet jezelf afvragen: hoe is het mogelijk dat mijn dokter niet naar mijn DNA kan kijken zonder zich zorgen te maken over de inbreuk op het octrooi?”
In de praktijk
Hoe zit dat dan precies met die octrooien? De onderzoekers doen het in hun studie uit de doeken. Neem bijvoorbeeld twee genen die een rol spelen bij borst- en eierstokkanker: BRCA1 en BRCA2. Er is een bedrijf dat patent wil aanvragen op deze genen, maar ook op de sequentie (volgorde van nucleotiden, bouwstenen van DNA) in BRCA1. De onderzoekers bestudeerden BRCA1 en ontdekten dat de sequenties in dit gen overeenkomt met seqenties in zeker 689 andere menselijke genen, waarvan de meesten niets met borst- of eierstokkanker te maken hebben. Als het bedrijf het patent toegewezen zou krijgen, heeft dat verstrekkende gevolgen. “Geen enkele arts of onderzoeker kan het DNA van deze genen van hun patiënten bestuderen en er mogen geen testen om diagnoses te stellen of medicijnen worden ontwikkeld die gebaseerd zijn op deze genen,” vertelt Mason. Doen artsen en onderzoekers dat wel, dan is er sprake van inbreuk op het octrooi.
De koe
Een ander opvallend punt waar de onderzoekers tijdens hun studie op stuitten, is dat bedrijven soms een patent op genen van koeien aanvragen en daarmee automatisch patent krijgen op genen van mensen. Tijdens hun studie vonden de onderzoekers een bedrijf dat patent aanvroeg op genen van koeien om het fokken met koeien verder te verbeteren. Maar op het moment dat ze dat patent toegewezen kregen, kregen ze ook de rechten op 84 procent van alle menselijke genen toegewezen. “Het is raar dat een patent dat ontwikkeld is om de genen van koeien te bestuderen, ook de meerderheid van de menselijke genen claimt,” vindt onderzoeker Jeffrey Rosenfeld.
Meerdere malen
Ook ontdekten de onderzoekers dat verschillende delen van het menselijk genoom meerdere malen gepatenteerd zijn. Bovendien bleken alle genen die klinisch relevant (kunnen) zijn inmiddels gepatenteerd zijn, zo schrijven de onderzoekers in het blad Genome Medicine.
De onderzoekers komen op basis van hun studie met enkele aanbevelingen. Zo adviseren ze rechtbanken om het patenteren van sequenties nucleotiden aan banden te leggen. Deze sequenties kunnen namelijk voor tal van doeleinden worden bestudeerd en het patenteren ervan zit dat onderzoek in de weg. “Ik ben heel erg voor patenten, maar ik geloof dat mensen niet in staat zouden moeten zijn om een natuurproduct te patenteren,” stelt Mason. “Sterker nog: ik geloof dat individuen een aangeboren recht op hun eigen genoom hebben of hun dokter in ieder geval toe moeten kunnen staan om naar dat genoom te kijken, net zoals ze de dokter toestaan naar hun longen of nieren te kijken.”
