Venusovergang 2012: voor het eerst mét app

Het meten van de afstand tussen de zon en de aarde tijdens een Venusovergang is nooit helemaal nauwkeurig. Met een nieuwe app is dit nu wel mogelijk.

Op 6 juni is het zover, dan zal Venus in de vroege ochtend voor onze zon trekken. Vanaf de aarde gezien ziet dit eruit alsof een zwarte stip over het oppervlak van de zon trekt. Sinds de ontdekking van de telescoop is het zeldzame verschijnsel pas zes keer waargenomen: in 1639, 1761, 1769, 1874, 1882 en 2004. Het is ook waarschijnlijk de laatste keer in uw leven dat u dit kan waarnemen. Pas in 2117 gebeurt het nog een keer. Naast het feit dat een Venusovergang bijzonder is om te zien, is het ook handig voor astronomen: zij kunnen dan namelijk de afstand tussen onze aarde en de zon berekenen. Maar in de praktijk is deze meting onnauwkeurig omdat het erg lastig is de exacte tijdstippen van het begin en het einde van de overgang vast te stellen.

Hoe laat trekt Venus precies voor de zon?

00:03:58 uur: Eerste contact van de schaduw met de zon.
00:21:37 uur: Venus staat in zijn geheel voor de zon.
03:29:26 uur: Venus is halverwege de overgang voor de zon.
05:21 uur: Zonsopkomst.
06:37:55 uur: De schaduw van Venus raakt de buitenrand van de zon.
06:54:55 uur: Laatste contact van de schaduw van Venus met de zon.

In Nederland zijn alleen de laatste twee momenten te zien.

Driehoeksmeting
De eerste keer dat deze afstand werd berekend tijdens een Venusovergang was in 1639 door de Engelse astronoom Jeremiah Horrocks. Hij gebruikte een telescoop om de zon op een stuk papier te projecteren. Op basis van zijn waarnemingen deed hij een schatting naar de afstand tussen de aarde en de zon. Maar om de afstand nauwkeurig te berekenen moet er een driehoeksmeting gemaakt worden volgens Steven van Roode van het Transit of Venus Project. “Hiervoor zijn altijd twee waarnemingen nodig op twee verschillende plekken” vertelt hij aan Scientias. “Deze soort meting noemen wij een parallax”. De Engelse astronoom Edmond Halley kwam in 1716 al op dit idee maar in die tijd waren er nog geen goede hulpmiddelen om een parallax ook daadwerkelijk te meten. Hij stelde daarom voor om vanaf verschillende plaatsen de tijd te bepalen waarop de overgang begint of eindigt. Tussen deze tijden zitten kleine verschillen en met dit tijdsverschil en de exacte waarneemplaats kon toch een driehoeksmeting worden uitgevoerd. Zo kon uiteindelijk ook de grootte van het zonnestelsel berekend worden. Maar toch blijkt het nog altijd lastig om exact de juiste afstand te meten tussen de zon en de aarde.

Applicatie
“Toen ik acht jaar geleden, in 2004, aan een experiment meedeed om de afstand te berekenen merkte ik dat dit niet eenvoudig was” vertelt Van Roode. “Ik stond op een groot grasveld en timede met een stopwatch de tijd dat de overgang begon en eindigde. Maar het lukte mij niet om dit heel nauwkeurig te doen”. Ook wordt het vaststellen van de tijdstippen bemoeilijkt door het zwarte-druppeleffect: een grijze waas tussen de randen van Venus en de zon wanneer de planeet de zonsrand aan de binnenkant raakt. Het is namelijk net of Venus even aan de zon zit ‘vastgeplakt’. Hierdoor blijft het precieze moment van raking onduidelijk. “Tijdens de eerdere metingen in de negentiende- en achttiende eeuw wisten sterrenkundigen niet hoe zij hier mee om moesten gaan en ook in 2004 stonden zij weer met de handen in het haar. Maar dit keer gaat het lukken en iedereen in de wereld kan meedoen”. Van Roode ontwikkelde namelijk een applicatie voor uw smartphone waarmee u astronomen kunt helpen om de juiste afstand te berekenen. “Het enige wat mensen hoeven te doen is op hun scherm te tikken als de overgang begint en nogmaals als hij eindigt. De app heeft een nauwkeurige klok, plaatsbepaling met behulp van GPS en verzendt de meetgegevens meteen naar een database. Met behulp van alle data kunnen we vervolgens de afstand heel erg nauwkeurig berekenen”.

Wilt u ook meehelpen aan het berekenen van de exacte afstand tussen onze aarde en de zon? Op deze website kunt u de app downloaden.

Bronmateriaal

"Transit of Venus Project" - transitofvenus.nl
"Venusovergang" - astronomie.nl
Interview met Steven van Roode
Interview met Robert Wielinga
Interview met Marieke Baan
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Mswggpai (cc via commons.wikimedia.org).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd