Zo’n 3000 jaar geleden, voor de Romeinen, maakten de Etrusken de dienst uit in Italië. Het volk staat bekend om zijn cultuur, luxe en vrouwenemancipatie.
In de geschiedenisboeken worden Romeinen vaak gezien als een volk dat bedreven was in architectuur en de bouwkunst. Maar als we naar de periode voor de Romeinen kijken, vanaf 1100 voor Christus, leefde er een ver ontwikkeld volk in centraal-Italië dat eigenlijk verantwoordelijk is voor bouwtechnieken uit die tijd: namelijk de Etrusken. De Romeinen danken daarnaast hun schrift, cultuur en godsdienst aan dit bijzondere volk dat 700 jaar lang het huidige Toscane en Umbrië beheerste.
Waar de Etrusken vandaan komen, is nog altijd een punt waar veel over wordt gediscussieerd. Zo zijn er wetenschappers die denken dat zij uit het Oosten (Lydië) kwamen. Anderen denken weer dat de Etrusken uit het noorden komen, aangezien veel Italiaanse volkeren van over de Alpen kwamen. Een derde theorie is dat zij uit bestaande bevolkingsgroepen in Italië zijn ontstaan; deze optie wordt vooral door Italiaanse wetenschappers aangehouden. Drs. Tanja van der Zon, projectleider bij het Rijksmuseum der Oudheden in Leiden, vindt het lastig om een keuze te maken. “Alle opties lijken plausibel, maar we moeten wel bedenken dat de hedendaagse Italianen graag de oorsprong van de Etrusken in hun land willen plaatsen, omdat zij zich dan als hun directe voorouders kunnen aanmerken. Het is wachten op het vinden van sluitend bewijs, maar mogelijk komt dat er nooit.”
Villanova-cultuur
De geschiedenis van de Etrusken is door historici onderverdeeld in verschillende cultuurperioden. Het begint allemaal rond 1100 voor Christus: de zogeheten Villanova-cultuur. Voor die tijd leeft in Centraal-Italië de Apennijnse beschaving. Dit waren van oorsprong nomadische herders met eenvoudige begrafenisgewoonten. Tijdens de Villanova-cultuur ontstaan de eerste dorpjes en treden er veranderingen op in het begrafenisgebruik: men ging over van inhumatie (het begraven van doden) naar crematie. De gecremeerde resten werden voortaan begraven in urnen op de vele urnenvelden. Deze velden zijn onder andere gevonden in Etrurië: het leefgebied van de Etrusken. Circa 700 voor Christus eindigt de Villanova-cultuur en de Etruskische taal doet zijn intrede in Centraal-Italie. Een aanwijzing dat zij rond die tijd hun rijk begonnen op te bouwen.
Etruskische taal
Het Etruskisch is gebaseerd op het Griekse alfabet, maar is wel een andere taal. De Etrusken schreven van rechts naar links, maar soms ook van links naar rechts. “De meeste teksten die zijn gevonden bestaan uit citaten, er zijn ongeveer 11.000 inscripties bekend,” vertelt van der Zon aan Scientias. “Er zijn slechts een paar langere teksten gevonden zoals de Liber linteus dat oorspronkelijk 14 meter lang is en 1300 woorden bevat. Het is een linnen boek en bevat een kalender met religieuze feestdagen en rituele voorschriften. De betekenis is tot op heden onduidelijk.”
In de oriëntaliserende periode van 700 voor Christus tot 600 voor Christus groeien de dorpjes uit tot steden en genieten de Etrusken grote welvaart. Langs de kust wordt crematie vervangen door inhumatie en worden de doden in grote grafheuvels met meerdere grafkamers begraven. In deze graven worden de mooiste schatten gevonden: bewerkt ivoor, struisvogeleieren, gouden en zilveren schalen en sieraden. Hun welvaart komt vooral door de vele handelscontacten van het volk volgens van der Zon. “Door hun rijke en vruchtbare grondgebied en door hun handelsgeest konden zij rijkdom verwerven. Via hun handelsmissies over zee kwamen zij in aanraking met andere culturen zoals de oude Grieken en Egyptenaren. De rijkdom van de Etrusken stelde het volk in staat om te leven als vorsten.”
Dagelijks leven
De vrouwen namen een bijzondere plek in binnen het gezin. “Zij waren verantwoordelijk voor het huishouden en de kinderen, maar hadden ook werk: zij weefden stoffen aan een weefgetouw of waren werkzaam als priesteres of klaagvrouw,” vertelt van der Zon. “Dat vrouwen werk hadden was niet gebruikelijk in die tijd.” Etruskische vrouwen konden naar buiten gaan (in tegenstelling tot Griekse en Romeinse vrouwen) om bijvoorbeeld zelf boodschappen te doen. “Ook mochten zij sportwedstrijden bijwonen en een bezoek brengen aan het theater.” Rijke vrouwen hadden slavinnen die zij uitzonderlijk goed verzorgden: zij gaven ze mooie kleding en een eigen huis. De mannen waren actief in de handel en politiek of waren soldaat. De emancipatie van Etruskische vrouwen is bijzonder en zij hadden veel privileges. “De vrouwen hadden eigen bezittingen en konden dit vererven aan hun kinderen en dus niet aan hun man. Zij konden hun eigen familienaam behouden en kozen soms zelf hun echtgenoot als zij rijk waren. Ook konden zij lezen en schrijven. Zij kregen soms een eigen graf gevuld met prachtige giften wat een aanwijzing is dat zij net zo belangrijk werden gevonden als de mannen.”
Religie en Rituelen
De Etrusken geloofden in verschillende goden en brachten offers in tempels. Het volk schijnt daarin erg fanatiek te zijn geweest. Zo voorspelden zij de toekomst uit de ingewanden van een offerdier. Bij tempels werden plengoffers gebracht: vrouwen sprenkelden water, honing of een andere vloeistof uit een schaaltje als offer voor de goden. Bij de tempels was altijd een bassin, beekje of een meer te vinden: zo kon het volk zich ritueel reinigen.
Macht
In de archaïsche periode van 600 voor Christus tot 480 voor Christus vestigen de Etrusken hun heerschappij. Zij heersen dan over grote gedeelten van de Po-vlakte, Latium en Campanië. Op zee bestrijden zij samen met de Carthagers Griekse kolonisten die zich op Corsica hadden gevestigd. De Etrusken heersten zelfs over Rome: van 615 voor Christus tot 510 voor Christus. Het volk was erg rijk en dit is te zien aan wandschilderingen in graven: het dagelijks leven wordt hier op afgebeeld en dit leven bestond vooral uit feestmaaltijden, dans en zang.
Ondergang
In de klassieke en Hellenistische periode van 480 voor Christus tot 40 voor Christus verliezen de Etrusken door opkomst van de Romeinen hun macht. In 474 voor Christus verliezen de Etrusken een zeeslag bij Cumae waardoor hun handelsroutes naar het oosten werden afgesneden. Vanaf dat moment bleef Rome groeien: “De stad groeide zo snel dat het Romeinse volk honger leed.” Het volk ging daarop de graanschuren van de Etrusken leegplunderen. “Hiermee nam de rijkdom van de Etrusken zodanig af dat de Romeinen de macht over konden nemen,” vertelt van der Zon ons. “De Romeinen veroverden stad na stad op de Etrusken.” Dat ging moeiteloos. “Omdat de Etrusken geen militaire ervaring en eenheid hadden.” In de derde eeuw voor Christus komt Etrurië onder het gezag van de Romeinen, maar het volk verdwijnt niet meteen: “In 80 voor Christus krijgen alle Etrusken het Romeins staatsburgerschap en maken sommige families nog deel uit van de politiek in Rome. Echter circa 10 voor Christus verschijnt de laatste Etruskische tekst en verdwijnt het ooit zo rijke en machtige volk.
Romeinen 
De Etrusken hebben hun sporen achter gelaten. In Italië is er nog een hoop te zien: wegen, resten van tempels, musea en necropolen. “Dit zijn in feite dodensteden: necro betekent dood en polis betekent stad. In de necropool Cerveteri bevinden zich drie verschillende begraafplaatsen waar meer dan 1000 graven zijn gevonden. Tarquinia is een tweede bekende dodenstad: hier zijn nog prachtige muurschilderingen te zien,” vertelt van der Zon. Bij een bezoek aan de Italiaanse streken Toscane en Umbrië kunt u dus niet om het verdwenen volk heen.
De Etrusken waren een bijzonder volk. Er is veel belangstelling voor ze: dit begon in de 18de eeuw toen Etrurië werd ontdekt. Er heerste toen een fenomeen genaamd Etruscheria: de Etrusken stonden in het middelpunt van de belangstelling. Vele voorwerpen werden verzameld en er werd op allerlei mogelijke manieren onderzoek verricht. De vele sieraden die toen werden ontdekt zijn tot op de dag van vandaag een inspiratiebron voor kunstenaars. In de 19de eeuw maakten veel edelsmeden sieraden gebaseerd op Etruskische sieraden: dit wordt de neo-etruskische stijl genoemd. Nu, in de 21ste eeuw, laten sieradenmakers en juweliers zich nog inspireren. De Etrusken gaan de boeken in als de rijke voorgangers van de Romeinen met een luxe levensstijl en geëmancipeerde vrouwen.
