De toch al behoorlijk vreemde aye-aye blijkt al die tijd met een niet eens zo heel goed verstopte duim te hebben rondgelopen.
Dat hebben onderzoekers van de North Carolina State University ontdekt. Het kleine, extra vingertje is verrassend compleet en heeft zelfs zijn eigen vingerafdruk, zo schrijven de onderzoekers in het blad American Journal of Physical Anthropology.
Pezen
De wetenschappers ontdekten de zesde vinger min of meer toevallig; ze bestudeerden de pezen in de hand van de aye-aye, toen ze opeens zagen dat één van de pezen zich vertakte richting een kleine structuur in de pols van de aye-aye. Vervolgonderzoek naar die mysterieuze structuur wees vervolgens uit dat deze is opgebouwd uit bot en kraakbeen en zodanig gespierd is dat deze in drie richtingen kan bewegen. Al snel konden de onderzoekers dan ook niet anders dan concluderen dat de aye-aye al die tijd stiekem met een zesde vinger – door de onderzoekers ook wel aangeduid als ‘pseudoduim’ – heeft rondgelopen.
Compleet
De pseudoduim is verrassend compleet. “Wat misschien wel het allercoolst is als het over deze extra vinger gaat, is dat deze zijn eigen vingerafdruk heeft, die je kunt zien op de palm van de hand van de aye-aye,” vertelt onderzoeker Edwin Dickinson aan Scientias.nl. En als je eraan voelt, kun je zelfs een klein uitsteekseltje onder het huidoppervlak voelen. Dat is het botachtige deel van vinger.” Verder functioneert de pseudoduim ook zoals de andere vingers dat doen. “De pseudoduim wordt bestuurd door specifieke spieren die deze in staat stellen om ongeveer net zo te bewegen als de andere (‘echte’) duim van de aye-aye. Sterker nog: één van de spieren van de pseudoduim deelt zelfs een pees met de ‘echte’ duim!”
Toch zijn er ook verschillen tussen deze pseudoduim en de overige vingers van de aye-aye, zo vertelt Dickinson desgevraagd. “Het grootste verschil tussen de pseudoduim en de andere vingers van de aye-aye betreft de structuur ervan.” Waar de overige vingers van de aye-aye zijn opgebouwd uit meerdere vingerkootjes, bestaat de pseudoduim uit slechts één bot en een stukje kraakbeen. “De anatomie van de pseudoduim van de aye-aye is wat dat betreft vergelijkbaar met de anatomie van de pseudoduim van de reuzenpanda (…) wat erop wijst dat dit de eenvoudigste manier is om de hand van een zoogdier zo te reorganiseren dat deze een extra vinger verkrijgt.”
Compensatie
Grote vraag is nu natuurlijk waarom de aye-aye zo’n zesde vinger heeft ontwikkeld. De onderzoekers hebben daar wel ideeën over. Zo zou het te herleiden zijn naar de tekortkomingen van de overige vijf vingers van de aye-aye. “De aye-aye heeft de gekste handen van alle primaten,” stelt onderzoeker Adam Hartstone-Rose. “De vingers zijn zo geëvolueerd dat ze extreem gespecialiseerd zijn – zo gespecialiseerd zelfs dat ze niet echt handig zijn als de aye-aye zich door de bomen beweegt. Als je de vingerdieren ziet bewegen, is het alsof je een vreemde lemuur ziet die op spinnen loopt.” Hartstone-Rose verwijst hiermee op treffende wijze naar de lange vingers waarmee de aye-aye is uitgerust en die de primaat helpen om insecten uit de kleinste hoekjes en gaatjes te peuteren. Hoewel deze lange vingers uitstekend van pas komen als de aye-aye honger heeft, zijn ze op andere momenten wat onhandig. “De handen van de aye-aye zijn slecht in staat om dingen te grijpen – ze zijn niet zo behendig als de aye-aye iets wil pakken en het is lastig om de lange vingers effectief rond de takken van bomen te slaan,” legt Dickinson uit. “Wij denken dan ook dat de pseudoduim heel belangrijk is en de aye-aye meer grip geeft wanneer hij zich door de bomen beweegt. Ook helpt de pseudoduim mogelijk bij het in de handpalm manoeuvreren van objecten.” Vervolgexperimenten moeten aantonen of de hypothese van de onderzoekers klopt.
Waar de onderzoekers ook graag meer over te weten zouden komen, is de evolutie van deze zesde vinger. “Aangezien we momenteel geen sterk fossielenbestand hebben dat de evolutie van de aye-aye onthult, is het onmogelijk om met zekerheid te zeggen hoe deze zesde vingers er bij zijn voorouders uitzag. Maar we hebben de handen van tientallen andere lemuren ontleed en bij geen enkele lemuur bewijs gevonden voor een vergelijkbare anatomie, wat suggereert dat deze zesde vinger geëvolueerd is op de tak van de stamboom die leidde naar de aye-aye. Naar mijn mening is de anatomie van de pseudoduim – zelfs als deze vrij lang geleden binnen de afstammingslijn van de aye-aye is ontstaan – waarschijnlijk in de tussentijd nauwelijks veranderd. Want de anatomie van de hand en de pols is extreem gecompliceerd en de huidige pseudoduim vereist – ondanks dat deze vrij klein en subtiel is – de reconfiguratie van behoorlijk wat spieren om te kunnen functioneren. Het sterkste bewijs voor dit idee is dat de de pseudoduim van de aye-aye zo sterk lijkt op de pseudoduim van andere levende dieren, wat suggereert dat de morfologie ervan evolutionair gezien vrij conservatief is.”
Bizar
De ontdekking van deze zesde vinger vertelt ons veel meer over primaten en de aye-aye in het bijzonder, zo benadrukt Dickinson. “Allereerst benadrukt het hoe plastisch de anatomie van primaten en zoogdieren in het algemeen blijkbaar is – het feit dat zoogdieren in verschillende afstammingslijnen onafhankelijk van elkaar een zesde vinger hebben geëvolueerd is behoorlijk opmerkelijk en het feit dat zoveel dieren dezelfde aanpassingen ondergingen om deze extra vinger mogelijk te maken, is indrukwekkend. Ten tweede laat het ons zien welke consequentie overspecialisatie – in dit geval het feit dat de handen van de aye-aye zo goed aangepast zijn aan het vinden van voedsel dat hun vingers ongeschikt zijn voor het grijpen van objecten of takken – vanuit een evolutionair perspectief heeft. Maar wat het vooral laat zien, is hoe vreemd aye-ayes werkelijk zijn. Deze soort heeft zoveel unieke anatomische kenmerken: continu groeiende snijtanden, grote vleermuisachtige oren en echt bizarre vingers. De extra vinger is nog meer bewijs voor de gekke anatomie van de aye-aye die het dier voor mij als anatomist nog interessanter maakt.”
Dat de pseudoduim van de aye-aye al die tijd aan onze aandacht is ontsnapt, is volgens Dickinson goed te verklaren. “Er zijn verschillende factoren die daaraan hebben bijgedragen. Allereerst zijn aye-ayes – die natuurlijk net als alle lemuren van nature alleen in Madagaskar voorkomen – zeker in gevangenschap vrij zeldzaam zijn (zo leven er in de hele VS slechts 30 in gevangenschap). Daarnaast zijn het nachtdieren (dus hun gedrag is nog niet zo goed onderzocht). Bovendien is het zo dat wanneer mensen in het verleden de kans hadden om de aye-ayes te bestuderen, ze de focus legden op de morfologie van de lange, slanke vingers. Die zijn zo opvallend dat ze de aandacht trokken van anatomisten, wat erin resulteerde dat we dit andere – heel coole – kenmerk totaal over het hoofd hebben gezien.”
