Verstandelijk gehandicapte fruitvlieg is te genezen

Wetenschappers van het UMC St Radboud hebben ontdekt dat een erfelijke verstandelijke beperking bij volwassen fruitvliegen te genezen is. Hun onderzoek gooit de manier waarop wij naar verstandelijke handicaps kijken overhoop: blijkbaar zijn deze niet zo chronisch en onveranderlijk als we denken. En dat biedt hoop. Ook voor mensen met een verstandelijke handicap.

Zo op het eerste gezicht heeft een fruitvlieg niets met de mens gemeen, maar schijn bedriegt. De genen van mensen en fruitvliegen lijken namelijk wel heel erg op elkaar. Om te achterhalen hoe ingewikkelde zaken zoals leren en herinneren bij mensen werken, is de fruitvlieg zeer geschikt.

Kleefstra Syndroom
De wetenschappers wilden meer weten over het Kleefstra Syndroom. Deze aandoening komt voort uit een foutje in het EHMT-gen en leidt tot leerproblemen en verstandelijke handicaps. “EHMT speelt een rol in de verpakking van diverse andere genen,” legt onderzoeker Hans van Bokhoven uit. “Die verpakking is erg belangrijk. Of genen actief kunnen worden of niet, ligt voor een belangrijk deel aan hun verpakking. Door mutaties in het EHMT-gen wordt een aantal genen niet meer op de juiste manier ingepakt, waardoor die genen worden uitgeschakeld terwijl ze juist actief zouden moeten zijn.”

Uitgeschakeld
Om te kijken wat er nu precies misgaat bij mensen met het Kleefstra Syndroom richtten de onderzoekers zich tot de fruitvlieg. Om te zien hoe zij reageerden op een foutje in het EHMT-gen schakelden de wetenschappers dit gen uit. “Op het eerste gezicht is er niets aan de hand,” vertelt onderzoeker Jamie Kramer. “Ze bewegen normaal en reageren goed op licht en donker. Maar als je de hogere cognitieve functies test, zoals leren en geheugen, dan vertonen fruitvliegen óók problemen.” Bijvoorbeeld bij het paren. “Zet je een mannelijke fruitvlieg voor het eerst bij een vrouwtje, dan begint hij meteen te flirten. Heeft een vrouwtje al gepaard, dan wijst ze de toenaderingen resoluut af. Na enige tijd heeft het mannetje dat in de gaten en nemen zijn paarpogingen af. Bovendien houdt hij die teleurstellende ervaring zeker een week in zijn geheugen vast, dat is namelijk af te lezen aan zijn verdere gedrag. De gemuteerde fruitvliegen blijken hardleers. Ze passen hun gedrag niet aan, leren niets van de situatie en slaan de ervaring niet op.”

Verdwenen
Maar pas echt interessant wordt het als de onderzoekers het EHMT-gen in de fruitvliegjes weer ‘aanzetten’. “Kramer heeft het EHMT-gen in fruitvliegen niet alleen uitgeschakeld zodat er geheugenproblemen ontstaan, maar dit gen in volwassen fruitvliegen daarna ook weer aangezet,” vertelt Van Boshoven. “Dan zien we dat de geheugenproblemen weer verdwijnen! Lange tijd hebben onderzoekers gedacht dat verstandelijke handicaps altijd het gevolg zijn van een ontwikkelingsstoornis waaraan je niets meer kunt veranderen. Bij de fruitvlieg blijkt het in dit geval wél mogelijk. De consequenties voor de mens moeten we nog verder uitzoeken, maar het biedt interessante perspectieven voor de ontwikkeling van nieuwe therapieën.”

Belangrijker
Door de studie hebben de onderzoekers ook beter zicht gekregen op de oorzaak van de mutaties in het EHMT-gen. Het gen blijkt belangrijker dan gedacht en maar liefst tweederde van de genen die (voor zover wij weten) betrokken zijn bij geheugen en herinnering te controleren.

De veelbelovende resultaten moedigen de onderzoekers aan om verder te gaan, zo legt onderzoeker Annette Schenck uit. “Op basis van dit succes doet mijn onderzoeksgroep nu grootschalig fruitvliegonderzoek naar meer dan driehonderd genen die betrokken zijn bij aangeboren aandoeningen met verstandelijke handicaps bij de mens.”