Virtuele therapie: is het écht mogelijk om fobieën in een virtuele wereld te verslaan?

YES!Delft Virtual Reality

Uw vliegangst of hoogtevrees overwinnen met behulp van de computer en een 3D bril? Het kan! Virtual Reality Exposure Therapy (VRET) is inmiddels een effectieve behandelingsmethode gebleken en wordt al in diverse instellingen binnen de geestelijke gezondheidszorg ingezet. Het biedt veel voordelen: de behandeling is korter en goedkoper en de therapeut krijgt meer inzicht in de problematiek van de cliënt.

“Mensen die ergens bang voor zijn zitten vaak in een vicieuze cirkel” vertelt Roos Pot-Kolder, psycholoog bij Parnassia en promovendus aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Zij zijn zo bang, dat zij niet in staat zijn om hun angsten te confronteren in het echte leven. Bij deze cliënten kan virtuele therapie een uitkomst zijn; het maakt de drempel namelijk een stuk lager.”

CleVR
CleVR, een startup bedrijf, gevestigd in de incubator van YES!Delft ontwikkelt de software voor VRET in heel Europa. Guntur Sandino, oprichter en oud-student van de TU Delft zag tijdens zijn studie een hoog potentieel in de nieuwe vorm van therapie. “Uit een onderzoekssamenwerking tussen de TU Delft en de Universiteit van Amsterdam (UvA), afdeling klinische psychologie, naar het inzetten van VRET ter behandeling van vliegangst en hoogtevrees bleek dat de software niet gebruiksvriendelijk was. Psychologen hadden het gevoel dat zij zelf het vliegtuig moesten besturen en hadden zodoende nauwelijks tijd om zich te concentreren op de cliënt. Mij werd vervolgens gevraagd om een gebruiksvriendelijke versie te maken, die daadwerkelijk kon worden ingezet tijdens een VRET behandeling.” Het werd een succes: “In 2005 was het eerste prototype van de TU Delft klaar en in 2006 werd het gevalideerd door de UvA.” Het eerste product van CleVR werd in 2012 voltooid en vanaf dat moment ingezet in een aantal GGZ-instellingen en zelfs vergoed door de basisverzekering.

Guntur Sandino met op de achtergrond één van de nieuwe virtuele werelden: de buswereld. / Foto gemaakt door Evelien de Roode.
Guntur Sandino met op de achtergrond één van de nieuwe virtuele werelden: de buswereld. / Foto gemaakt door Evelien de Roode.

Net echt
Toch zijn de meeste mensen in eerste instantie zeer kritisch over de therapie. De virtuele wereld lijkt niet geheel echt. Toch roept het dezelfde angstige gevoelens op als in een ‘echte’ enge situatie. Hoe kan dat? Pot-Kolder. “Denkt u eens aan iemand met een spinnenfobie. Een persoon die hier echt bang voor is zal zich al angstig gaan voelen bij de gedachte of het zien van een foto van een spin. Angstige mensen pikken constant informatie op die iets te maken heeft met datgene waar zij bang voor zijn. Deze informatie activeert vervolgens het angstsysteem in het lichaam. Het is misschien niet de meest heftige angst maar het is genoeg om iemand te behandelen.” Het feit dat vrijwel iedere proefpersoon die één van de virtuele werelden uitprobeert laat weten dat zij dezelfde emoties ervaren als in een echte, soortgelijke situatie is een hele belangrijke indicatie volgens Pot-Kolder. “Dit is dan ook de reden waarom wij denken dat virtuele therapie ook echt iets kan betekenen voor de toekomst van de psychiatrie.”

Hoewel de wereld niet echt is kreeg ik toch dezelfde gevoelens als tijdens een echte vlucht; nervositeit en spanning.  Het trillen van de vliegtuigstoel, de turbulentie en de geluiden droegen daar zeker aan bij. / Foto gemaakt door Evelien de Roode.
Hoewel de wereld niet echt is, kreeg ik toch dezelfde gevoelens als tijdens een echte vlucht; nervositeit en spanning. Het trillen van de vliegtuigstoel, de turbulentie en de geluiden droegen daar zeker aan bij. / Foto gemaakt door Evelien de Roode.
“Hoewel de wereld niet echt is, kreeg ik toch dezelfde gevoelens als tijdens een echte vlucht”

VRET als behandeling tegen psychose
Omdat de resultaten van de inzet van VRET bij vliegangst en hoogtevrees zo succesvol zijn, wordt nu wetenschappelijk onderzocht of het ook kan worden ingezet in de behandeling van mensen met een psychose. De eerste fase van het onderzoek is inmiddels afgerond. Pot-Kolder: “De virtuele werelden zijn af en de eerste resultaten zijn zeer bemoedigend. Paranoïde mensen lijken hetzelfde te reageren op situaties in de virtuele wereld als in de echte wereld.” CleVR, die de virtuele werelden heeft gemaakt, ontwikkelde er vier: de bus, de supermarkt, het café en de winkelstraat. Sandino: “Veel kan worden aangepast. De etniciteit van de avatars (de poppetjes in de virtuele wereld), gezichtsuitdrukkingen, de hoeveelheid mensen enzovoorts. Iemand die de virtuele wereld instapt wordt constant geprikkeld door angstige situaties. Zo kijken mensen je aan als je de bus instapt of hebben zij een telefoon in hun handen waardoor het net lijkt alsof zij foto’s van de cliënt maken. In de winkelstraat lopen hangjongeren rond en zijn sommige straten gevuld met ambulances en politiewagens.” De virtuele wereld roept vaak gedachten op als ‘word ik in de gaten gehouden?’ of ‘zie je wel, ik zie er niet uit’ of ‘mensen mogen mij niet’.” Uit de behandelstudie, die volgende week begint, zal blijken wat zo nodig nog moet worden verbeterd. “Vervolgens wordt de therapie geoptimaliseerd en gevalideerd zodat deze ook daadwerkelijk gebruikt kan worden in de behandeling van psychoses.”

Zorgverzekeraars

“Behandelen met behulp van VRET vraagt om investeringen. Dit betreft hardware en het aanschaffen van een software licentie. Niet iedere GGZ instelling is bereid deze investering te doen. Zorgverzekeraars spelen hierin een bijzondere rol. Zij wensen kortere, en dus goedkopere, behandelingen. VRET is dus in principe ideaal; het is kort en goedkoper op de lange termijn. Door het succes van VRET ontstond er echter een vrij grote toename van het aantal cliënten. Dit maakte de therapie te duur voor verzekeraars. Mede een reden om therapieën waarbij enkelvoudige angsten worden behandeld dit jaar uit de basisverzekering te halen. Een behandeling (4 sessies van één uur) kost dan in totaal 550 euro.”

Voordelen
Eén van de redenen waarom virtuele therapie beter voor bepaalde groepen cliënten beter werkt dan reguliere therapie is het feit dat alles in de privacy van de behandelkamer gebeurt. “Oude methoden – zoals samen met de therapeut echt gaan vliegen – vormden een emotionele drempel voor cliënten. Vaak voelen zij veel schaamte in het openbaar en laten zij daarom niet al hun emoties zien. Bij VRET is het een stuk makkelijker om emoties te tonen en dus staat de cliënt meer open voor de behandeling.” Een ander belangrijk aspect volgens Pot-Kolder is dat de therapeut er bij is. “Vaak geven therapeuten een cliënt opdrachten mee naar huis om deze bij de volgende therapiesessie te bespreken. Je hoort dan alleen het verhaal. Bij virtuele therapie ben je er echt bij en kun je zien wat iemand precies spannend vindt en hoe deze reageert. Daarnaast kan je alles opnieuw opstarten en herhalen, dit in tegenstelling tot het echte leven. Virtuele therapie is herhaalbaar en controleerbaar.”


De ‘café wereld’ die ingezet zal worden bij de behandeling van mensen met een psychose.

Toekomst
Volgens Pot-Kolder is de volgende logische stap om de therapie nog breder te maken. “We willen uiteindelijk meer interactie in de virtuele wereld. Cliënten moeten in de toekomst praatjes kunnen maken met de avatars of bijvoorbeeld een cola kunnen bestellen aan de bar. Het kan een hele complexe wereld worden, net zoals het echte leven.” Inmiddels zijn er al een aantal ontwikkelingen aan de gang die kunnen bijdragen aan deze ‘complexe wereld’. Sandino: “Er wordt gewerkt aan een loopplatform genaamd Omni waarmee u zich in de wereld kunt voortbewegen en ook de Oculus Rift bril wordt momenteel verbeterd door de makers. Volgend jaar komt de eindversie uit en het zal de ervaring alleen nog maar echter maken.” Wel is er nog één klein probleempje: ‘cyber sickness’. Pot-Kolder: “Eén op de tien mensen heeft hier tijdens de therapie een beetje last van. Dit kan worden verholpen door de techniek te verbeteren, maar ook door te onderzoeken of een pil die normaal tegen wagenziekte wordt gebruikt kan helpen.”

De Oculus Rift bril. De eindversie die volgend jaar verschijnt moet de ervaring nog echter maken. / Foto gemaakt door Evelien de Roode.
De Oculus Rift bril. De eindversie die volgend jaar verschijnt moet de ervaring nog echter maken. / Foto gemaakt door Evelien de Roode.

Omdat een virtuele wereld meer veiligheid biedt dan de realiteit is de therapie mogelijk ook een uitkomst voor mensen met een ernstige gegeneraliseerde sociale fobie. Deze patiënten stoppen vaak met hun behandeling in het reguliere circuit of beginnen er überhaupt niet aan. Hopelijk kan VRET de eerste stap voor deze groep gemakkelijker maken. Daarnaast wordt gekeken naar het inzetten van virtuele therapie bij mensen met een licht verstandelijke beperking, mensen met Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) en mensen met agressieproblemen. Ook zijn er al twee nieuwe projecten opgestart; het zogeheten VESP-project waarbij VRET wordt ingezet bij mensen met een Post Traumatisch Stress Syndroom (PTSS) die als kind zijn misbruikt en een subsidieproject met betrekking tot PTSS bij militairen.

Bronmateriaal

Interview met Roos Pot-Kolder
Interview met Guntur Sandino
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door YES!Delft (cc via YES!Delft).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd