Het is de oudste opponeerbare duim die onderzoekers ooit hebben gezien. En ook de eerste die bij pterosaurussen is aangetroffen.
We weten dat primaten – waaronder mensen -, sommige boomkikkers en een klein aantal andere dieren over een opponeerbare duim beschikken. Maar het hebben van een duim werd tot op heden niet in verband gebracht met reptielen. Ten onrecht, zo blijkt. Want onderzoekers zijn nu op een oeroud vliegend reptiel gestuit dat uitgerust was met een heuse duim.
Monkeydactyl
Het gaat om een 160 miljoen jaar oude pterosauriër die de naam Monkeydactyl heeft gekregen. Zijn fossiele resten werden ontdekt in de Tiaojishan-formatie: een geologische formatie in de Volksrepubliek China die afzettingen uit het Jura omvat. Monkeydactyl was een zogenoemde Darwinopterus die in bomen vertoefde en een geschatte spanwijdte had van 85 centimeter. Maar het bijzonderste aan Monkeydactyl is wel dat dit reptiel aan beide handen een duim blijkt te hebben.
De pterosaurus was een vliegend reptiel dat zij-aan-zij met de dinosaurussen leefde. Toch vormen ze de wat minder bekende neven van de dino’s. Ondertussen zijn er meer dan honderd soorten van deze gevleugelde reptielen bekend. En hieruit blijkt dat ze veel van elkaar kunnen verschillen. Sommige waren namelijk zo klein als een huismusje terwijl andere zich konden meten met een straaljager. Ook het dieet en de manier van jagen onder pterosauriërs waren zeer divers. Zo aten ze vlees, vis en insecten. De grootste exemplaren die wel 200 kilo konden wegen, aten waarschijnlijk simpelweg waar ze zin in hadden.
De onderzoekers scande het fossiel met behulp van micro-computertomografie; een techniek waarbij gebruik wordt gemaakt van röntgenstraling om een object in beeld te brengen. Door de morfologie en het spierstelsel in de voorpoot te bestuderen, kwam het team tot de ontdekking dat Monkeydactyl waarschijnlijk met zijn handen kon grijpen. Dit was waarschijnlijk een belangrijke aanpassing wat hem in staat stelde in bomen te leven. “De vingers van Monkeydactyl zijn klein,” vertelt onderzoeker Fion Waisum Mazei. “Dankzij micro-CT-scanning konden we door het gesteente heen kijken, digitale modellen maken en aan het licht brengen hoe de duim zich verhoudt tot de vingers.”
Opponeerbare duim
Uiteindelijk wisten de onderzoekers te openbaren dat Monkeydactyl daadwerkelijk uitgerust was met twee opponeerbare duimen. Dit houdt in dat de top van de duim alle andere vingertoppen van dezelfde hand kan aanraken. “Dit is een interessante ontdekking,” zegt Waisum Mazei. “Het is de oudste opponeerbare duim die we ooit hebben gezien. Bovendien is het de eerste die bij pterosaurussen is aangetroffen, waarvan niet bekend was dat ze opponeerbare duimen hadden.”
De ontdekking is bijzonder. Niet op de laatste plaats omdat het hebben van een opponeerbare duim uiterst zeldzaam is bij hedendaagse reptielen. Alleen kameleons beschikken over een dergelijke duim. De studie voegt dus ook sommige Darwinopterus pterosauriërs toe aan de lijst van reptielen die een opponeerbare duim ontwikkelden.
De bevindingen onderstrepen dat er in de Chinese Tiaojishan-formatie niet alleen ware pareltjes te vinden zijn, maar dat er ook nog veel te leren valt over Darwinopterus pterosauriërs. “We hebben ook nog een bijzonder Darwinopterus-fossiel gevonden met twee bijbehorende eieren,” vertelt onderzoeker Rodrigo Pêgas. “Dit fossiel onthult belangrijke aanwijzingen over de voortplanting van pterosauriërs. Het is heel indrukwekkend dat nieuwe Darwinopterus-soorten ons blijven verrassen!”
