Nog niet eerder werd een volledig oeroud menselijk genoom uit iets anders verkregen dan botten.
Een duizenden jaren oud stukje ‘kauwgom’ blijkt boordevol oud DNA te zitten. Daar zijn onderzoekers achtergekomen in een studie gepubliceerd in het vakblad Nature Communications. Dankzij dit bijzondere stukje kauwgom ontmaskerden de onderzoekers vervolgens het complete genoom van een oervrouw, die Lola is genoemd. “Het is verbazingwekkend om een volledig oeroud menselijk genoom te hebben verkregen uit iets anders dan botten,” aldus onderzoeksleider Hannes Schroeder.
Vindplaats
Onderzoekers troffen het 5700 jaar oude stukje kauwgom aan tijdens opgravingen in Syltholm in het zuiden van Denemarken. “Syltholm is heel uniek,” zegt onderzoeker Theis Jensen. “Bijna alles ligt in de modder, wat betekent dat organische resten heel goed bewaard zijn gebleven.” Bij ‘kauwgom’ moet je je trouwens wat anders voorstellen dan het snoepgoed waar we tegenwoordig op kauwen. Duizenden jaren geleden stopte men namelijk berkenpek in de mond; een zwartbruine substantie verkregen uit opgewarmd berkenschors (zie kader).
Het vroegst bekende gebruik van berkenpek dateert uit het Paleolithicum. Bekend is dat deze substantie in de prehistorie onder andere gebruikt werd als een soort universele lijm. Maar tegenwoordig worden er ook stukjes berkenpek met tandafdrukken teruggevonden, wat suggereert dat men er blijkbaar ook op kauwde. Mogelijk maakt het kauwen op berkenpek de substantie kneedbaarder, waardoor het gebruikt kan worden bij het maken van stenen werktuigen. Er zijn echter nog meer mogelijkheden. Zo zou het ook kunnen dat de oerkauwgom werd gebruikt als een soort prehistorische tandenborstel, of om kiespijn of andere kwaaltjes mee te verlichten. Ook zou het kunnen dat het tegen een hongergevoel werkte of misschien vond men het – net als hedendaagse kauwgom – gewoon lekker.
Dankzij het stukje kauwgom konden de onderzoekers het volledige menselijke genoom van de persoon die op het berkenpek had gekauwd in kaart brengen. Het blijkt te gaan om een vrouw die genetisch nauwer verwant is aan jagers-verzamelaars afkomstig van het vaste land van Europa, dan aan de mensen die destijds in Scandinavië leefden. Daarnaast had deze vrouw waarschijnlijk een donkere huid, donker haar en blauwe ogen. Ook haar dieet is voor niemand meer een geheim. Zo troffen de onderzoekers sporen van plantaardig en dierlijk DNA aan waaruit ze konden opmaken dat de oervrouw hazelnoten en eend had gegeten.
Ziekteverwekkers
De onderzoekers slaagden er bovendien in om te achterhalen welke bacteriën er precies in haar mond hadden geleefd. “Onze voorouders leefden in een heel andere omgeving en hadden een andere levensstijl en dieet,” zegt Schroeder. “Het is daarom heel interessant om erachter te komen hoe dit wordt weerspiegeld in hun microbioom.” De onderzoekers kwamen onder andere het Epstein-barrvirus op het spoor; een ziekteverwekker die de ziekte van pfeiffer en keelpijn veroorzaakt.
Dat al deze informatie uit dat ene stukje kauwgom kon worden gehaald, is erg bijzonder. “Dit maakt kauwgom een hele waardevolle bron van oud DNA, zeker voor tijdsperioden waaruit we geen menselijke resten hebben,” zegt Schroeber. “Daarnaast kunnen de bevindingen helpen om te begrijpen hoe ziekteverwekkers in de loop van de tijd zijn geëvolueerd en zich hebben verspreid. Tegelijkertijd kan het helpen voorspellen hoe een ziekteverwekker zich in de toekomst zal gedragen en hoe deze kan worden ingeperkt, of uitgeroeid.”
