Een bijzondere vondst, die meer inzicht kan geven in hoe de Egyptenaren tegen zwangerschappen aankeken.
Met behulp van moderne beeldvormingstechnieken hebben onderzoekers een Egyptische mummie die al decennialang in het Nationaal Museum van Warschau te vinden is, nog eens onder de loep genomen. En het resulteert in een spectaculaire ontdekking. De onderzoekers tonen namelijk aan dat onder de windselen het lichaam van een jonge vrouw te vinden is, die op het moment van overlijden zwanger was. Het is een unieke vondst, zo stellen de onderzoekers in het blad Journal of Archaeological Science. Want nog niet eerder hebben wetenschappers een zorgvuldig door de Egyptenaren gebalsemde en gemummificeerde zwangere teruggevonden.
Meerdere verrassingen
De mummie heeft de onderzoekers gedurende de studie herhaaldelijk weten te verrassen. Zo werd voorafgaand aan het onderzoek – afgaand op de kist waarin de mummie lag, zie kader hieronder – aangenomen dat onder de windselen een man schuilging. Maar een CT-scan onthulde dat het toch echt om een vrouw ging; op de scans waren duidelijk borsten en vrouwelijke geslachtsorganen te zien.
Maar werkelijk opzienbarend was natuurlijk de ontdekking van een foetus, die eveneens op de CT-scans zichtbaar werd. De foetus is met de moeder gemummificeerd en bevindt zich nog volledig intact in de baarmoeder. Dat laatste is best bijzonder, zo merken de onderzoekers op. De Egyptenaren waren in de tijd waarin de vrouw leefde gewend om grote organen – zoals het hart, de longen, lever, darmen en maag – uit het lichaam van de overledene te halen en daarna gebalsemd terug in de buikholte te plaatsen. En op basis daarvan zou je misschien verwachten dat ze ook het ongeboren kind – al was het maar om het te balsemen – uit de baarmoeder zouden halen. Misschien zou je zelfs mogen verwachten dat het kind vervolgens apart van de moeder ter ruste zou worden gelegd, want eerder zijn in Egypte ook wel stilgeboren kinderen teruggevonden die onafhankelijk van de moeder gemummificeerd zijn. Waarom men er voor koos dit kindje in de baarmoeder te laten zitten, is onduidelijk. “Mogelijk werd het kind – omdat het nog niet geboren was – gezien als een integraal onderdeel van de moeder,” zo speculeren de onderzoekers. Ze wijzen er daarbij op dat het kind nog geen naam had en daarmee mogelijk in de ogen van de oude Egyptenaren nog geen individu was en dus ook niet als zodanig het hiernamaals kon betreden. Een andere mogelijkheid is dat de Egyptenaren het kindje uit praktische overwegingen in de baarmoeder lieten zitten. “Het is heel lastig om een 26 tot 30 weken oude foetus aan de baarmoeder te onttrekken, omdat de baarmoeder nog heel stug is,” zo schrijven de onderzoekers .
De foetus
De onderzoekers slaagden erin om de hoofdomtrek van de foetus te meten. En op basis daarvan konden ze een inschatting van de zwangerschapsduur maken. De onderzoekers denken dat de vrouw tussen de 26 en 30 weken zwanger was.
De mummie waarover de wetenschappers in hun onderzoeksartikel schrijven, werd – samen met een kist en grafmasker – in de negentiende eeuw aan de universiteit van Warschau gedoneerd. De gulle gever liet weten dat de mummie uit de koninklijke tombes van Thebe stamde. Of dat echt zo is, is lastig te achterhalen. In 1917 of 1918 kwam de mummie in het bezit van het Nationaal Museum van Warschau waar deze tot op de dag van vandaag te vinden is. Inmiddels is wel duidelijk dat de kist waarin de mummie aan het museum werd aangeboden eigenlijk niet bij de mummie hoort (op de kist stond immers een heel andere overledene beschreven dan onder de windselen schuilging). Heel opzienbarend is dat niet; in de negentiende eeuw vonden veel illegale opgravingen plaats en was het niet ongebruikelijk dat mummies in andere kisten werden gelegd om ze duurder te kunnen verkopen. Daarnaast was het in het oude Egypte ook niet ongebruikelijk dat kisten – soms binnen dezelfde familie – werden hergebruikt. Al met al komt het dan ook regelmatig voor dat een oude Egyptenaar in een kist ligt die eigenlijk niet bij hem/haar hoort. Het nadeel daarvan is dat de kist niet gebruikt kan worden om de overledene te identificeren en dateren. Ook de zwangere mummie kon niet aan de hand van de kist worden gedateerd. Maar dankzij een analyse van de gebruikte mummificatietechnieken en amuletten waarmee de overledene ter ruste werd gelegd, kunnen onderzoekers toch zeggen wanneer de zwangere ongeveer leefde. Namelijk ergens in de laatste eeuw voor Christus.
De moeder
Een analyse van de tanden en kiezen van de vrouw suggereert verder dat zij zelf tussen de 20 en 30 jaar oud was. Wie de vrouw was, is onduidelijk. Maar het feit dat ze zorgvuldig gemummificeerd is en ook de nodige amuletten meekreeg, suggereert dat ze een hoge sociale status genoot.
Doodsoorzaak
Waaraan de vrouw overleed, is onduidelijk. Het is zeker niet ondenkbaar dat haar dood verband houdt met de zwangerschap. Want, zo schrijven de onderzoekers, vandaag de dag sterven er elk jaar nog heel veel vrouwen tijdens en kort na de zwangerschap (in 2017 waren het er naar schatting van de Wereldgezondheidsorganisatie maar liefst 295.000). In de oudheid – toen deze vrouw leefde – moet de sterfte onder aanstaande of net bevallen moeders nog veel hoger hebben gelegen. Wellicht kan er in de toekomst nader onderzoek worden gedaan naar de doodsoorzaak. De wetenschappers wijzen er hierbij terecht op dat de huidige studie dankzij het gebruik van moderne beeldvormingstechnieken geen impact heeft gehad op de mummie en deze dus nog intact en dus uitermate geschikt is voor toekomstig onderzoek met behulp van misschien wel nog geavanceerdere onderzoeksmethoden.
Voor nu zijn de onderzoekers al heel blij met deze (voorlopige) bevindingen. Want de ontdekking van een zwangere mummie is bijzonder waardevol. Eerder zijn in Egypte wel beelden en teksten teruggevonden die meer vertellen over zwangerschappen en bevallingen, maar aan de hand van deze mummie kunnen onderzoekers mogelijk meer te weten komen over hoe men in de oudheid met zwangerschappen en geboortes omging. En daar blijft het mogelijk niet bij. Zo kan de vondst mogelijk ook licht werpen op iets waar eigenlijk nog geen onderzoek naar is gedaan. Namelijk de wijze waarop men in het oude Egypte naar ongeboren kinderen keek en in welke begrafenisrituelen dat zich vertaalde.
